Annephine van Uchelen en Ronja Hijmans
redacteuren kunst en cultuur
Annephine van Uchelen en Ronja Hijmans
redacteuren kunst en cultuur
De doorlopende wenkbrauwen, de kleurrijke Mexicaanse kleding en het aapje op haar schouder. De Mexicaanse kunstenaar Frida Kahlo is bijna zeventig jaar na haar dood uitgegroeid tot een wereldwijd icoon. Het Drents Museum in Assen brengt de twee belangrijkste Frida Kahlo-collecties uit Mexico bijeen: niet alleen haar kunst, maar ook persoonlijke spullen zoals een beenprothese en haar ongelijke schoenen komen nu bij elkaar.
Misschien is Kahlo's verschijning nog wel kenmerkender dan haar werk. Vanaf haar zelfportretten kijkt ze de bezoeker indringend aan, de trotse blik overbrugd door de beroemde doorlopende wenkbrauw. "Frida Kahlo tekende haar doorlopende wenkbrauwen zelfs bij met een zwart oogpotloodje dat hier in de vitrine ligt", vertelt conservator Annemiek Rens.
Naast kunstwerken zijn persoonlijke bezittingen als kleding, sieraden, medicijnen en medische hulpmiddelen als korsetten te zien. "Bij Kahlo zijn leven en kunst niet van elkaar te scheiden. Ze lopen in elkaar over."
De Mexicaanse Perla Labarthe is er stellig over: voor haar is Frida Kahlo een icoon. Als directeur van Museo Frida Kahlo in Mexico-Stad, gevestigd in het oorspronkelijke woonhuis van Frida Kahlo, gaf ze een groot deel van de unieke collectie in bruikleen aan het Drents Museum, die samen met de collectie van Museo Dolores Olmedo te zien is. In Assen kijkt ze tevreden om zich heen, blij dat de collectie nu ook in Nederland te zien is. "Kahlo was haar tijd ver vooruit en bepaalde haar eigen identiteit. Ze was autodidact en leergierig."
Door kinderpolio was Kahlo's ene been korter en dunner dan haar andere been. Op haar achttiende zat ze in een bus die door een tram werd aangereden. Een ijzeren stang boorde zich dwars door haar lichaam en de schade was groot. Ze onderging gedurende haar leven zo'n dertig operaties, droeg korsetten en hield haar hele leven veel pijn.
Toch zou je kunnen stellen dat Kahlo, die van plan was om arts worden, zonder het ongeluk nooit de kunstenaar was geworden die we nu kennen. Gekluisterd aan bed en beperkt in haar bewegingen begon Frida met schilderen, op aanraden van haar vader. Hij liet een speciale ezel ontwerpen en installeerde een spiegel boven haar bed. Rens: "Als onderwerp was ze zelf altijd het dichtste bij en haar eigen model. Bovendien was kunst een manier om haar pijn te uiten op het doek. Een beroemd zelfportret is 'Zelfportret met aapje'."
De keuze om haar werk te laten zien aan de wereldberoemde kunstenaar Diego Rivera was levensbepalend. Binnen een jaar trouwde ze met hem. Labarthe: "Ze stimuleerden elkaar enorm tot het maken van interessante kunst. Het was een nogal intens koppel." Haar gezondheidsproblemen weerhielden Frida niet van een turbulent liefdesleven.
De gebroken zuil
Een sleutelstuk in Kahlo's werk is 'De gebroken zuil', waarop zij zichzelf naakt afbeeldt met een van die korsetten en een kapotte zuil als ruggengraat. Het doet bijna fysiek pijn om ernaar te kijken. Al is conservator Rens al jaren vertrouwd met Kahlo's werk, toen dit schilderij eenmaal op zaal hing samen met het bewuste korset erbij was zij erg onder de indruk.
"Ze geeft zich letterlijk bloot aan ons en laat zien dat haar wervelkolom en haar lichaam aan het afbrokkelen zijn. De tranen stromen over haar wangen en tegelijkertijd zie je ook een ontzettend krachtige persoon staan met een onbewogen sterke blik. Het is bijzonder hoe zij haar pijn, combineert met kracht."
Miskraam
Vaak wordt de krachtige Frida Kahlo bestempeld als feminist, activist en ook queer, omdat bekend was dat ze naast haar huwelijk met haar grote liefde Diego Rivera relaties had met zowel mannen als vrouwen. Maar zo ver wil programmamaker Cathelijne Blok niet gaan, "omdat we dan haar eigenschappen misschien een label geven vanuit de actualiteit."
Blok maakte een podcast over de kunstenaar, die wat haar betreft haar tijd ver vooruit was, ook in haar onderwerpkeuze. "Ik vind het ontzettend bijzonder dat zij in het schilderij Henry Ford Hospital (1932) zo openlijk over haar miskraam schildert en haar pijn deelt." Frida Kahlo had een kinderwens maar een zwangerschap zou haar gezondheid te veel in gevaar brengen.
"Het is natuurlijk idioot dat er zoveel jaar na Frida's werk nog altijd een taboe rust op onderwerpen als abortus, miskramen, zwanger willen worden en op wie je valt. Met haar kunst heeft Frida Kahlo er wel echt voor gestreden om dat openbaar te maken."
Ook Perla Labarthe betwijfelt of Frida Kahlo zichzelf een feminist had genoemd. "Ze probeerde vooral zichzelf te zijn, iets wat je misschien feministisch zou noemen. Ze besloot welk leven ze wilde leiden. Ze was in staat om haar fysieke beperkingen en haar pijn te vertalen in prachtige kunstwerken. Die kracht is voor veel mensen nog altijd een grote inspiratiebron."
Viva la Frida! is vanaf 8 oktober te zien in het Drents Museum in Assen.
