Gastekort dreigt als niemand de regie neemt

• Rob Koster

  Economieverslaggever

De extreem hoge energieprijzen vanwege de schaarste aan gas zijn voor Nederland meer dan een incident. Dat betogen onderzoekers van The Hague Center for Strategic Studies in een zojuist gepubliceerd rapport. Volgens de onderzoekers moeten er moeilijke keuzes gemaakt worden, zodat Nederland niet in de kou komt te zitten. Vandaag buigen Europese regeringsleiders zich over de recordprijzen voor aardgas en de grote gevolgen die dit heeft voor huishoudens en bedrijven.

Er gaapt een 'groot gat' tussen de aangekondigde sluiting van het Groningenveld en het realiseren van grote hoeveelheden duurzame energie in de toekomst. In de tussenliggende periode is Nederland uitermate kwetsbaar voor extreme gasprijzen en zelfs energietekorten, zeggen de onderzoekers.

"Wij hebben op energiegebied twee grote uitdagingen: een nieuw CO2-neutraal systeem opbouwen en het bestaande systeem op een fatsoenlijke manier, zonder grote ongelukken, af te sluiten. Ook die tweede uitdaging verdient onze aandacht." Dat schrijven de auteurs van het rapport, Jilles van den Beukel en Lucia van Geuns. Zij opperen een combinatie van oplossingen, zoals lange termijncontracten, strategische reserves en productie uit kleinere velden. Dat betekent wel dat de overheid de regie moet nemen, wil die tekorten voorkomen.

Afhankelijk van de markt

Voor Nederland waren hoge gasprijzen voorheen geen probleem, want er kon altijd meer gas uit Groningen worden gehaald. En daar werd ook goed aan verdiend. Maar na de aangekondigde sluiting van het Groningenveld is dat veranderd. Nederland is voor de import volledig afhankelijk van de dagelijkse marktprijzen, die nu ongekende hoogten bereiken.

De Nederlandse overheid heeft geen lange termijncontracten voor de import van gas uit het buitenland gesloten, ook al adviseerde de Gasunie dat wel. Buurlanden hebben een groot deel van de import wel afgedekt met vastgestelde lange termijntarieven: Duitsland voor 64 procent en België voor 36 procent. Het Nederlandse kabinet ging er tot nu toe van uit dat vraag en aanbod op de markt tot import tegen aanvaardbare tarieven zou leiden.

Om prijsschommelingen tegen te gaan, zou er ook meer ingezet moeten worden op strategische gasvoorraden. Nederland heeft drie grote gasopslagplaatsen in Norg (Drenthe), Grijpskerk (Groningen) en Bergermeer (Noord-Holland). Die opslagplaatsen zijn door de kou de afgelopen winter en in het voorjaar nog maar matig gevuld (voor 55 procent). Het gaat om commerciële opslagplaatsen van olie- en gasmaatschappijen die niet verplicht zijn om deze te vullen. Andere landen in Europa kennen die verplichting wel.

Vanwege het dichtdraaien van de gaskraan in Groningen wordt de productie van de zogenoemde kleine velden op land en in de Noordzee belangrijker, omdat die velden leveringszekerheid kunnen bieden. Ook hier schetsen de onderzoekers problemen. De vergunningsprocedures voor het aanboren van nieuwe velden duurt in Nederland veel langer dan in Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk, waardoor de animo bij olie- en gasbedrijven gering is. De gasvelden die nu geëxploiteerd worden op de Noordzee staan voor een groot deel te koop.

Ook gaat het kabinet uit van energiebesparing en een dalende vraag naar aardgas de komende jaren, maar daar plaatsen de onderzoekers kanttekeningen bij. Zelfs een toename van de vraag is volgens het rapport niet uitgesloten omdat het effect van de economische groei en het sluiten van kolen- en kerncentrales mogelijk groter is dan het effect van energiebesparende maatregelen. Daardoor zou het gastekort alleen maar groter kunnen worden. Extra maatregen zijn volgens de onderzoekers nodig, zoals het verder stimuleren van isolatie en installeren van hybride warmtepompen.

Strenge vorst

Maar de situatie is volgens de onderzoekers ook nu al nijpend: een strenge vorst kan deze winter al tot problemen leiden. Ondanks genoeg opslag- en transportcapaciteit kan Nederland niet garanderen dat er genoeg gas binnenkomt. De auteurs opperen daarom voor de komende jaren voortgang van de productie in Groningen en andere gevoelige maatregelen. "Vanuit een oogpunt van leveringszekerheid is het onverantwoord bestaande kolen- en kerncentrales te sluiten, zolang de leveringszekerheid van gas niet beter gewaarborgd is."

Op dit moment is de afspraak tussen de overheid en de aandeelhouders van de NAM, Shell en het Amerikaanse ExxonMobil, dat Groningen tot uiterlijk 2028 op de waakvlam staat, voor het geval bij strenge winters er een echt tekort dreigt. Hoe snel Groningen helemaal gesloten wordt, hangt af van de ontwikkeling van de gasopslag in Grijpskerk, die moet overschakelen van hoog- naar laagcalorisch gas, dat huishoudens gebruiken.