De jeugdzorg kampt met lange wachtlijsten en groeiende personeelstekorten. Maar er is nog iets wat een nieuw kabinet moet aanpakken, zeggen deskundigen: het grijze gebied in de jeugdhulp.
Als een gezin met problemen hulp krijgt, weten ouders vaak niet of het gaat om vrijwillige hulp of dwangmaatregelen. Soms denken ouders bijvoorbeeld onterecht dat hun kind gedwongen uit huis moet.
Daarom, zegt de Raad voor Strafrechtwstoepassing en Jeugdbescherming, moet nieuw beleid duidelijker maken welke rechten en plichten ouders hebben.
Urinecontroles
Hoe is het grijze gebied ontstaan? Gezinnen die hulp nodig hebben bij de opvoeding, kunnen in aanraking komen met sociale wijkteams of een organisatie als Veilig Thuis. Soms vragen ouders zelf om hulp en soms komt hulpverlening in actie na meldingen uit de omgeving.
Wanneer jeugdzorginstanties zich veel zorgen maken over een gezin, kan die hulp minder vrijblijvend worden. Ouders kunnen terechtkomen in een zogenoemd 'drangtraject' (ook wel 'preventieve jeugdbescherming') als laatste optie om een gang naar de kinderrechter te voorkomen.
Het voordeel is dat jeugdzorginstanties zo snel kunnen ingrijpen. Het nadeel is dat er geen onafhankelijk onderzoek en een oordeel van een rechter aan te pas komt. "In de praktijk is een grijs gebied ontstaan", zegt hoogleraar jeugdrecht Mariëlle Bruning. Het drangtraject is "juridisch gezien vrijwillig, maar ouders ervaren het alsof het gedwongen is. En dat is problematisch."
"Het kan zo ver gaan dat een kind uit huis geplaatst wordt, dat de omgang met ouders beperkt wordt, of dat urinecontroles worden opgelegd."
Ze zeiden: u mag uw dochter niet zien. Dat voelde alsof het moest en niet als een vrijwillig besluit.
Volgens Bruning zitten duizenden gezinnen in een drangtraject. Zoals het gezin van Sharon. Nadat haar dochter in 2016 op school vertelde dat zij thuis geslagen werd, greep Veilig Thuis Rotterdam Rijnmond in. Die bracht de dochter onder op een geheim adres, zonder dat een rechter daarover had geoordeeld en zonder dat was aangetoond of het meisje de waarheid sprak.
Dat de hulpverleners van Veilig Thuis zo fors ingrijpen heeft ook te maken met Sharons verleden in de jeugd-tbs. Sharon: "Ging het van een leien dakje? Nee, maar ze werd niet mishandeld. Ze hebben mij gezegd: u mag uw dochter niet zien, niet eens op een veilige plek. Daarmee was de kous af."
Sharon zegt dat zij niet wist dat deze uithuisplaatsing in het vrijwillige kader viel. "Het voelde alsof het moest en niet als een vrijwillig besluit. Ook stonden twee politieagenten klaar om in te grijpen. Ik wist niet dat er een procedure was en dat ik zelf naar de rechter kon gaan. Ik heb haar bijna twee maanden niet gezien, ze is uit huis geplaatst en nooit meer teruggekomen."
De kinderrechter zet de uithuisplaatsing een half jaar later wel door, ook zodat meer onderzoek gedaan kan worden. Volgens Sharon en haar advocaat is de toon dan al gezet en krijgt zij geen kans meer zich te bewijzen als moeder.
Jarenlange maatregelen
De drangtrajecten zijn lang niet altijd van korte duur, volgens hoogleraar Bruning. "Er zijn gemeenten waar dat drangkader voor een gezin jarenlang kan duren. Bijvoorbeeld in Amsterdam."
De Amsterdamse wethouder Simone Kukenheim vindt het juist belangrijk dat instanties gezinnen intensief begeleiden om hen te behoeden voor een rechtsgang. "Ik denk dat we met een rechter onnodig spanning toevoegen."
Dankzij het drangtraject hoeft de rechter in Amsterdam gezinnen minder vaak onder toezicht te stellen, volgens Kukenheim. "Als je zegt: we doen dat hele vrijwillige kader niet meer, dan gooi je iets weg waardoor wij juist hebben bereikt dat kinderen veel langer bij hun eigen ouders thuis kunnen wonen."
Maar volgens Reinier Feiner, jeugdrechtadvocaat en voorzitter van de Vereniging Sociale Advocatuur Nederland, gaan drangtrajecten nu te ver. Ze tasten de rechtspositie van ouders aan. "De overheid moet geen verkeerde gang van zaken suggereren. Instanties zeggen nergens dat ze de baas zijn, maar ook nergens dat de ouder de baas is."
Hoogleraar Bruning sluit zich daarbij aan. "Er is niets in de wet geregeld. Deze ouders zijn rechtenloos."
