Ruimtetoerist is geen astronaut: 'Een passagier in een vliegtuig is ook geen piloot'
Kun je de 18-jarige Oliver Daemen de derde Nederlandse astronaut noemen, na Wubbo Ockels en André Kuipers (of de vierde, als je de in Nederland geboren Amerikaanse astronaut Lodewijk van den Berg meerekent)? De Amerikaanse luchtvaartorganisatie FAA, die de regels opstelt over de vraag wanneer iemand commercieel astronaut genoemd mag worden, vindt van niet. Daemen ging als passagier mee met de eerste Blue Origin-vlucht van Amazon-miljardair Jeff Bezos.
Op de dag van de vlucht scherpte de FAA de regels aan. Iemand moet nu niet meer alleen voldoen aan bepaalde basistrainingsvoorwaarden en op minstens 80 kilometer boven het aardoppervlak geweest zijn, maar ook tijdens de vlucht activiteiten uitvoeren die "essentieel zijn voor de publieke veiligheid of bijdragen aan de veiligheid van menselijke ruimtereizen". Alleen dan krijg je officieel je wings: een astronautenspeldje met vleugels.
Terecht dat de eisen zijn aangescherpt, vinden experts. Ronald Klompe, ruimtevaartexpert bij het Nationaal Ruimtevaart Museum in Lelystad: "Als ik als passagier meega in een vliegtuig, maakt me dat ook geen piloot."
Daemen is inmiddels terug in Nederland; vanmiddag spraken we hem over zijn vlucht én de kritiek daarop:
De vraag wanneer iemand astronaut is speelt al sinds het begin van de ruimtevaart. De eerste voorwaarde waaraan je moet voldoen is uiteraard dat je in de ruimte moet zijn geweest. Maar daar begint de discussie al, want waar begint de ruimte?
De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA en luchtvaarorganisatie FAA hanteren daar een andere definitie voor dan de internationale organisatie voor lucht- en ruimtevaart Fédération Aéronautique Internationale (FAI).
Volgens Amerika ligt de grens tussen atmosfeer en ruimte op 80 kilometer, de FAI gaat uit van 100 kilometer. De 100-kilometerlijn wordt ook wel de Kármánlijn genoemd, vernoemd naar de van oorsprong Hongaarse wetenschapper Theodore von Kármán.
"De grens is redelijk arbitrair", zegt voormalig directeur Rob van den Berg van Space Expo in Noordwijk. "De ruimte begint niet plotseling." Volgens Ronald Klompe valt er meer te zeggen voor 80 kilometer dan voor 100 kilometer: "Hoewel de 100 kilometergrens de Kármánlijn heet, heeft Kármán zelf een punt berekend dat dichter bij 80 kilometer ligt: daar waar de atmosfeer te dun wordt om nog normaal te kunnen vliegen."
Crew of passagier?
Welke definitie je hanteert voor het begin van de ruimte, maakt in het geval van de Blue Origin-vlucht niet zoveel uit. Die bereikte een hoogte van 107 kilometer. De Unity-vlucht van Virgin Galactic met concurrentmiljardair Richard Branson bereikte 85 kilometer hoogte. Volgens de FAI-definitie was hij dus niet in de ruimte. Maar die organisatie reikt sowieso geen astronautenspeldjes uit.
Zo zag de Blue Origin-vlucht er uit:
De passagiers van Blue Origin hoefden niets te bedienen tijdens de vlucht, dat werd op afstand gedaan. Bij Virgin Galactic waren de passagiers wel officieel onderdeel van de bemanning. Branson was verantwoordelijk voor het "evalueren van de private astronautenervaring" en zijn medepassagiers voor de naleving van veiligheidsprotocollen of voor het uitvoeren van een experiment.
Daarmee staat Branson iets sterker als hij zijn vleugels op wil eisen dan Bezos. "Maar je kunt je afvragen of Branson echt invloed heeft gehad tijdens de vlucht", zegt Klompe.
Wat hem betreft moet er echt een zuiver onderscheid gemaakt worden tussen ruimtevaarders die zware trainingen hebben ondergaan, bepaalde verantwoordelijkheden hebben en er hun professie van hebben gemaakt, en al dan niet veredelde passagiers: "Grof gezegd is een passagier ballast die niets doet. Het is devaluatie van de term om zo iemand ook astronaut te noemen."
'Spaceflight participant'
Daar is Rob van den Berg het mee eens: "Astronaut is een containerbegrip, dat in dit geval geen recht doet aan echte astronauten." Hij vindt er ook wat voor te zeggen dat er meer moet gebeuren dan alleen het overschrijden van de 80- of 100-kilometergrens: "Bijvoorbeeld dat je in een baan om de aarde geweest moet zijn. Wat Blue Origin deed was in feite gewoon een hele steile paraboolvlucht."
Wat dan wel een goede term is? Klompe: "In het Nederlands kan je zo iemand ruimtetoerist noemen, de Amerikaanse term is spaceflight participant." Dat laatste geeft beter weer dat het een passieve ervaring is, vindt Van den Berg: "Het is jammer voor Oliver Daemen dat hij nu geen speldje krijgt, maar wel terecht. Misschien dat je ze een oorkonde kunt geven dat ze in de ruimte geweest zijn."
