Op 4 november vorig jaar, de dag na de Amerikaanse presidentsverkiezingen, neemt Mark Zuckerberg een revolutionair besluit. Het is dan duidelijk dat de verkiezingsuitslag zwaar bevochten gaat worden. Facebook past voor het eerst het algoritme van de News Feed zo aan dat gebruikers meer betrouwbare informatie voorgeschoteld krijgen.
In de dagen daarna voelt Facebook "rustiger en vriendelijker" aan, zoals medewerkers van het bedrijf het zelf noemen. "Ze waren blij en opgetogen om gecheckt nieuws bovenaan te zien en niet al die blogjes en websites die de onwaarheid bleven verspreiden dat de verkiezing gestolen was", zegt Sheera Frenkel, journalist van The New York Times die vijftien jaar lang onderzoek deed naar Facebook.
Frenkel brengt vandaag samen met haar collega Cecilia Kang het boek Een Smerige Waarheid uit, over de gevolgen van Facebooks ongebreidelde groei. 4 november blijkt toch niet echt een revolutie, zegt Frenkel. "Zoals met zoveel dingen, kondigde het bedrijf aan dat het aangepaste algoritme een tijdelijke verandering is, die ze binnen enkele weken zouden terugdraaien. En dat hebben ze ook gedaan."
Monster beteugelen
Deze gebeurtenis tijdens die hectische politieke weken in november 2020 onderbouwt het centrale punt van Kang en Frenkel: groei staat bij Facebook boven alles. Negatieve maatschappelijke gevolgen komen voor het bedrijf nog altijd op de tweede plaats.
Alles bij het sociale mediabedrijf is gepland en bedacht, vertellen de twee schrijfsters op het kantoor van hun Amerikaanse agentschap in New York. Frenkel: "Toen we aan dit boek begonnen, zagen we Facebook als Frankenstein; het monster dat aan de controle van zijn makers is ontsnapt. Maar de problemen van Facebook zitten ingebakken; mensen moeten er zo veel mogelijk tijd doorbrengen, om zoveel mogelijk data vrij te geven. Dit is niet een op hol geslagen monster, het is een bewust zo gebouwde machine."
Een machine die op grote schaal het recht op privacy van gebruikers schendt en veel te vaak een aanjager is van desinformatie, vinden inmiddels ook politici in Europa en Amerika. Langzaam komen in Brussel en Washington wetsvoorstellen tot stand die Facebook en andere techbedrijven moeten dwingen tot verandering.
De kern blijft: groei tegen iedere prijs, en het liefst zo snel mogelijk.
"De energie en behoefte die er nu hangt om techbedrijven te reguleren heb ik niet eerder gezien", zegt Kang. Tegelijk wordt het volgens de journalist een hele lastige klus voor de politiek. Partijen staan ver uit elkaar over de manier waarop ze de techwereld willen beteugelen.
Daarbij is de lobbykracht van Facebook immens, zegt Kang. "Facebook besteedt zeventien miljoen euro per jaar aan het beïnvloeden van politici, geen bedrijf in Amerika geeft daar zoveel geld aan uit. Zelf noemen ze dat 'het beschermen van hun verdienmodel'. Vooral Republikeinen zijn daar gevoelig voor, zij willen niet gezien worden als de partij die het bedrijfsleven schaadt of afremt."
Opruiende berichten
Facebooks omgang met de politiek belandde in de Trump-jaren in een bizarre achtbaan. In hem werd de immense spagaat waar het bedrijf zich in bevindt zichtbaar: het platform had Trump nodig voor de grote hoeveelheid interactie die hij naar de site bracht, maar tegelijk was de president een bron van desinformatie.
"Mark Zuckerberg zei tegen Trump dat hij een van de meest populaire personen was op Facebook", vertelt Frenkel. "Hij ging naar het Witte Huis en liet daar cijfers zien van zijn gigantische aantal volgers en vertelde hoe mensen het fantastisch vonden om zijn berichten te delen."
"Facebook wist dat een groot deel van Trumps populariteit het gevolg was van zijn vermogen om opruiende berichten te sturen, die vaak ook feitelijk onjuist waren", zegt Kang. "Keer op keer accepteerde de leiding van Facebook het, en dat leidde intern tot spanningen. Veel medewerkers vonden het onverteerbaar."
Tegen elke prijs
Het zijn voorvallen die voor Kang en Frenkel aantonen dat Facebook, ondanks de vele beloften, uit zichzelf niet gaat veranderen. Kang: "Zolang groei het belangrijkste doel blijft en het bedrijfsmodel gericht blijft om gebruikers zoveel mogelijk op de site te houden, ook als het schadelijk is, dan blijft de koers zoals hij is."
De schrijfsters constateren dat Zuckerberg zelf de laatste jaren, sinds de grote schandalen en crises, de controle over zijn bedrijf weer meer en meer naar zich toe trekt.
"Verandering zou echt van hem moeten komen", zegt Frenkel. "Maar dat zou betekenen dat er iets in zijn persoonlijkheid moet veranderen. Wij zien daar op dit moment geen enkel teken van. De kern blijft: groei tegen iedere prijs, en het liefst zo snel mogelijk."
Met medewerking van Nando Kasteleijn.