CDA-commissie: lijsttrekkersverkiezing leidde tot wantrouwen in partij

Het CDA kan in de toekomst beter geen lijsttrekkersverkiezingen meer houden. De manier waarop bij de afgelopen verkiezingen de nummer 1 werd gekozen, leidde tot wantrouwen binnen de partij, wat de eenheid schaadde, schrijft een commissie onder leiding van oud-minister Spies die de tegenvallende verkiezingsuitslag van 17 maart onderzocht. Er was sprake van interne strijd en gebrek aan leiderschap, waardoor het CDA vooral van zichzelf verloren heeft.

"Lopende het proces van de lijsttrekkersverkiezingen ontstond een situatie, waarin wantrouwen de boventoon voerde", staat in het rapport, dat vanmiddag werd aangeboden (.pdf) aan partijvoorzitter Van Rij. "Vanaf het begin af aan werden intenties van betrokkenen in twijfel getrokken en persoonlijke verhoudingen beschadigd." De lijstrekker kreeg daardoor niet de steun die hij mocht verwachten, constateert Spies.

Van Rij noemt de conclusies "pijnlijk maar helder". Naar aanleiding van het rapport hebben bestuursleden van de partij hun ontslag ingediend, interim-voorzitter Marnix van Rij uitgezonderd. Eerder was voorzitter Ploum al opgestapt.

Commissievoorzitter Spies over het verlies van het CDA:

De commissie komt tot de conclusie "dat een lijsttrekkersverkiezing niet de voorkeur verdient". Een voordracht die goedgekeurd wordt door de leden werkt waarschijnlijk beter.

De lijsttrekkersverkiezingen bij het CDA liepen door een haastige organisatie en technische problemen rommelig. Uiteindelijk won Hugo de Jonge nipt van Pieter Omtzigt. De Jonge trok zich later weer terug, waarop Wopke Hoekstra werd gekozen tot lijsttrekker. Hij had volgens de commissie eigenlijk te weinig tijd om helemaal klaar te zijn voor de verkiezingsstrijd.

'Eigenbelang ging boven partijbelang'

"Het CDA heeft deze verkiezingen van zichzelf verloren", schrijft de commissie. Er waren voldoende potentiële kiezers, maar dat potentieel is niet verzilverd. Bij de verkiezingen verloor de partij vier zetels.

Spies wijst daarbij naar de interne strijd in het CDA, waarbij er vaak "van respectvol met elkaar omgaan geen sprake was". "Vanaf de lijsttrekkersverkiezingen in juli kreeg het eigenbelang van velen prioriteit boven het belang van het Team CDA". Een deel van de partij accepteerde De Jonge niet als lijsttrekker, omdat er twijfel bleef over de uitslag van de ledenraadpleging. "De positie van de lijsttrekker is hierdoor ernstig ondermijnd."

Hoekstra werd in december uiteindelijk aangewezen als lijsttrekker, maar bij die leiderschapswissel ontbrak het volgens Spies ook aan regie. Zo werd de verkiezingsslogan veranderd van 'Zorg voor elkaar' naar 'Nu Doorpakken'. Daarin herkende veel leden zich niet, schrijft Spies. De slogan sloot niet aan bij het CDA-gedachtengoed.

Ook het feit dat veel CDA-prominenten eigen campagnes gingen voeren en boeken schreven, zoals minister Grapperhaus en Pieter Omtzigt, droeg niet bij aan de eenheid binnen de partij.

Volgens Spies zijn haar conclusies geen verwijt aan personen of groepen binnen het CDA. "We moeten een slag dieper dan het wijzen naar een groep of een of twee personen. Er zijn veel mensen die sorry tegen elkaar moeten zeggen. Als ik zou zeggen dat er sorry tegen Pieter Omtzigt gezegd moet worden, zou ik ook zeggen dat Pieter sorry tegen sommige mensen moet zeggen."

Omtzigt is inmiddels opgestapt bij het CDA en wil als onafhankelijk Kamerlid verder. Hij vertrok nadat zijn bijdrage aan de commissie Spies, met felle kritiek, uitlekte. Zo schreef hij dat hem het lijsttrekkerschap zou zijn beloofd als De Jonge zich terug zou trekken. Spies heeft niet kunnen vaststellen dat hem daadwerkelijk die functie is beloofd.

Omtzigt suggereerde in zijn kritiek ook dat grote geldschieters invloed zouden hebben gehad op standpunten van het CDA, maar dat is volgens de commissie niet gebeurd.

Partijleider Hoekstra was vanmiddag niet aanwezig bij de presentatie van het rapport in Zeist. Hij is als demissionair minister van Financiën bij de G20-top in Venetië. Hij laat weten dat hij de conclusie van Spies deelt dat het CDA deze verkiezingen vooral van zichzelf verloren heeft. "We zullen weer als één team moeten opereren."

Op 11 september houdt de partij een congres, waarbij een nieuw landelijk bestuur zal aantreden. Spies zei te hopen dat het congres een kantelpunt zal zijn. "Zodat we weer met elkaar aan de slag kunnen richting de gemeenteraadsverkiezingen."

Omtzigt was het bekendste Kamerlid van het CDA, nu zit hij oververmoeid thuis en is hij geen lid meer van de partij. Nieuwsuur zet zijn opkomst en val op een rij: