Renee van Hest en Marijn Duintjer Tebbens
Renee van Hest en Marijn Duintjer Tebbens
Om in 2030 anderhalf miljoen huizen 'van het gas af' te halen - het doel van het in 2019 gesloten Klimaatakkoord - zijn jaarlijks honderden miljoenen extra nodig. Ook moet een volgend kabinet de energiebelasting op gas verhogen en huiseigenaren moeten in het uiterste geval door gemeenten gedwongen kunnen worden te stoppen met verwarming via gas. Dat adviseert Maarten van Poelgeest, voorzitter klimaattafel gebouwde omgeving aan het ministerie van Binnenlandse Zaken.
Hij baseert zijn aanbevelingen op een nieuwe doorberekening die in zijn opdracht is uitgevoerd. Als extra maatregelen uitblijven lukt het niet om in 2030 voldoende woningen en gebouwen te verduurzamen en de afgesproken hoeveelheid CO2 te reduceren, schrijven de onderzoekers van Ecorys die de doorberekening maakten.
'Tegenwind'
Van Poelgeest, ook prominent GroenLinkser, erkent dat er "tegenwind" is bij wat ook wel "de grootste verbouwing van Nederland" wordt genoemd. Hij erkent dat uit de lopende proeftuinwijken blijkt dat kosten in de praktijk hoger zijn dan vooraf was aangenomen. Nieuwsuur meldde dit eerder al.
Er is sprake van "een stevig gat" tussen de doelstelling voor de gebouwde omgeving (zie kader) en wat er met de maatregelen uit het Klimaatakkoord bereikt kan worden, aldus Van Poelgeest.
Het meest in het oog springende is dat de onderzoekers en Van Poelgeest het een "noodzakelijke randvoorwaarde" vinden dat gemeenten een 'aanwijsbevoegdheid' krijgen. Dit is een bestaande afspraak uit het Klimaatakkoord. Hiermee zouden gemeenten wijken kunnen verplichten om uiteindelijk van het gas afgesloten te worden. Vlak na het sluiten van het Klimaatakkoord in 2019 verzekerde het kabinet nog dat burgers 'verleid' zouden worden om van het gas af te gaan.
Onlangs meldde Nieuwsuur dat demissionair minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse zaken tot nu toe steeds verwacht dat er een kostenreductie ontstaat door de zogenoemde wijkaanpak. Met de proeftuinwijken die nog altijd lopen zou een 'vliegwieleffect' moeten ontstaan, waardoor Nederlandse woningen met de jaren steeds sneller van het gas kunnen. Deze veronderstelling bleek niet onderbouwd en gebaseerd op afspraken van belanghebbende bedrijven.
Eerder onderzochten we waar het misgaat met het aardgasvrij maken van onze huizen:
Om de doelen alsnog te halen beveelt Van Poelgeest aan om naast de wijkaanpak ook individuele huizen te verduurzamen. Zo becijfert Ecorys dat er in 2030 zo'n 1,5 miljoen hybride warmtepompen geïnstalleerd kunnen worden. Deze pompen worden gezien als 'tussenstap', voordat een woningeigenaar volledig CO2-arm zal worden, omdat de pompen deels op gas draaien.
Bij de wijkaanpak is de inzet van warmtenetten in stedelijke gebieden "onverminderd belangrijk" omdat deze "het meest kostenefficiënt" zijn. Het Ecorys-rapport waar hij zich op baseert, gaat ervan uit dat er maximaal 489.000 nieuwe warmtenet aansluitingen gerealiseerd kunnen worden in 2030. De branchevereniging van warmtebedrijven denkt dat dat realistisch is.
Maar in het Klimaatakkoord werd nog gesproken van zo'n 750.000 warmtenet aansluitingen in 2030, en die afspraak werd destijds ook door de branche onderschreven. Het PBL (die medewerking heeft verleend aan het Ecorys-rapport) noemt de inschatting van 489.000 "wel optimistisch".
Veel meer geld nodig
Het kabinet beloofde op verzoek van de Tweede Kamer dat de kosten van deze verbouwing van onze huizen niet onevenredig op het bordje van de burger mogen belandden. Het rapport gaat ervan uit dat als wijken verplicht van het gas worden afgesloten, burgers worden gecompenseerd als ze te maken krijgen met een kostenstijging: de onrendabele top. Alleen die kostenstijging wordt 100 procent gecompenseerd.
Volgens de onderzoekers zou zo'n volledige vergoeding bij individuele maatregelen niet nodig zijn. Zij verwachten dat als 85 procent van de onrendabele top vergoed wordt, dit voldoende is om bewoners "aan te sporen" een warmtepomp aan te schaffen. Het PBL noemt in een reactie die 85 procent "niet goed te onderbouwen".
Hoe dan ook is voor de transitie nog veel meer subsidie nodig, staat in het rapport. Als het kabinet de nadruk legt op de wijkaanpak zal er jaarlijks zo'n 310 miljoen euro aan extra subsidie bij moeten, voor de individuele aanpak 470 miljoen.
Die subsidie kan volgens het Ecorys-rapport fors naar beneden worden gebracht als de energiebelasting op gas voor huishoudens omhoog zou gaan en die op elektriciteit omlaag. De onrendabele top wordt dan lager. Dat zou jaarlijks 40 miljoen euro opleveren voor de wijkaanpak 120 miljoen voor de individuele aanpak. Volgens Van Poelgeest is zo'n belastingverhoging voor burgers "onvermijdelijk".
Maarten van Poelgeest is vanavond om 21:30 uur te gast in Nieuwsuur.