Later vrij door nieuwe wet: 'Gedetineerden moeten uiteindelijk tweede kans krijgen'

Gedetineerden komen voortaan minder snel vrij en gaan ook minder snel op verlof. Daarnaast worden slachtoffers ervan op de hoogte gebracht als iemand voorwaardelijk vrij komt. Dat staat in de nieuwe Wet straffen en beschermen die vandaag ingaat.

Tot nu toe kon iemand vrijkomen als tweederde van de gevangenisstraf erop zat. Een gedetineerde kan nu maximaal twee jaar voor het einde van een gevangenisstraf voorwaardelijk vrijkomen. Dus als iemand een gevangenisstraf van achttien jaar heeft gekregen dan komt hij nu pas op zijn vroegst na zestien jaar vrij.

Strafrechtadvocaat Tosca Urbanus vindt dat bij dergelijke lange straffen de wet te streng. "Iemand met zo'n gevangenisstraf zou een ook een langere aanloop moeten krijgen om terug te keren naar de maatschappij", zegt ze in het NOS Radio 1 Journaal.

Mensen die heel lang hebben vastgezeten, hebben volgens Urbanus veel tijd nodig om te wennen aan het leven buiten de gevangenismuren. "Je hebt geen huis meer, geen baan, je bent gewend geraakt aan het leven in de gevangenis. Dat is niet snel opgelost, daar gaan vaak lange trajecten aan vooraf die langer duren dan twee jaar."

Bovendien wordt de regeling voor voorwaardelijke invrijheidstelling ook gebruikt voor allerlei extra hulp voor de gedetineerde, zoals een behandeling, toezicht door de reclassering of een begeleid-wonen-traject, legt Urbanus uit. Ook dat wordt nu ingekort.

"Een belangrijk deel van de detentie is gericht op terugkeren in de maatschappij, mee kunnen doen als volwaardig burger en natuurlijk niet opnieuw in de problemen komen."

Of dat door de nieuwe wet vaker gaat gebeuren, kan de advocaat niet zeggen. "Maar tijdens het wetgevingsproces zijn er adviezen gegeven door verschillende partijen die daar op wijzen." De Raad voor Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming noemde de nieuwe wet bijvoorbeeld een verslechtering ten opzichte van de huidige regeling.

Grotere rol slachtoffers

Een andere aanpassing is dat slachtoffers op de hoogte worden gebracht als iemand op verlof gaat. Volgens Urbanus is dat een gevolg van de begrijpelijke ontwikkeling in het strafproces, waarin slachtoffers een grotere rol spelen. "Maar het is ook ingewikkeld, omdat het belang van de gedetineerde om goed in de maatschappij terug te keren ook meespeelt."

Die belangen kunnen erg botsen. "Ik snap ook dat een slachtoffer wil dat iemand zo lang mogelijk achter de tralies blijft en zodat je iemand nooit kan tegenkomen. Maar uiteindelijk moet iemand ook een tweede kans krijgen."

Rosa Jansen, voorzitter van Slachtofferhulp Nederland, vindt de bezwaren over de nieuwe wet onterecht. Volgens haar is de wet er om slachtoffers tijdig op de hoogte te brengen als een gedetineerde voorwaardelijk vrij komt.

Duidelijkere rol voor slachtoffer

Slachtoffers krijgen een wensenformulier waarin ze kunnen aangeven of ze behoefte hebben aan beschermingsmaatregelen. "Die beschermingsmaatregelen zijn bijvoorbeeld een locatieverbod of een contactverbod", legt Jansen uit in het NOS Radio 1 Journaal.

Daar gaat het nu wel eens mis. "Het komt voor dat nabestaanden de moordenaar van hun kind in de supermarkt tegenkomen terwijl ze niet op de hoogte zijn dat er een verlof is."

De rol van het slachtoffer in het strafproces wordt nu duidelijker, vindt Jansen. "Als iemand net een celstraf van vijftien jaar krijgt, kun je moeilijk op de zitting al vragen wat voor behoefte er is aan beveiliging op het moment dat iemand op vrije voeten komt. Dat kun je alleen vragen als het zover is."

Meer druk op de ketel

De kortere aanloop naar de maatschappij van twee jaar voor gedetineerden hoeft volgens Jansen geen probleem te zijn. "De wet is heel helder, iedereen weet precies wanneer iemand voorwaardelijk vrijkomt. Bovendien begint het hele resocialisatieproces ook al in de gevangenis."

En als iemand het niet voor elkaar krijgt om in twee jaar terug te keren in de maatschappij? "Dan kan de rechter altijd nog de proeftijd verlengen. Er staat alleen wat meer druk op de ketel nu, en ik denk dat twee jaar resocialisatie nog best heel erg lang is."