'VPRO kan niet volhouden dat Kaag-documentaire onafhankelijk is'
"Er moet echt iets in de documentaire komen over haar idealen (...), nu zit dat er helemaal niet in." Zo drong D66 bij de makers van de VPRO-film over Sigrid Kaag aan op inhoudelijke aanpassingen. "In minimaal drie fragmenten heeft Kaag geen autogordel om, dat moet worden aangepast", zei het ministerie van Buitenlandse Zaken (BuZa).
Het team achter de documentaire liet vervolgens onderzoeken of de autogordel er desnoods door een gespecialiseerd bedrijf in kon worden gemonteerd. "Maar wat je er ook aan doet het blijft zichtbaar", reageerde iemand van productiebedrijf De Familie.
Op deze manier hebben D66 en BuZa zich nadrukkelijk bemoeid met de totstandkoming van de 76 minuten durende film Sigrid Kaag: van Beiroet tot Binnenhof. De VPRO is ze bij een deel van deze verzoeken tegemoet gekomen, blijkt uit door GeenStijl gepubliceerde communicatie van betrokken partijen.
'Beeldmanipulatie zou heel kwalijk zijn'
De film is "onafhankelijk en kritisch tot stand gekomen", reageert de omroep. Maar de gepubliceerde documenten maken het volgens media-ethicus Huub Evers onmogelijk dat standpunt vol te houden.
"De VPRO stond kennelijk wel open voor politieke druk en zelfs voor pogingen om beelden te manipuleren. Dat is blijkbaar overwogen bij die autogordel. Als het technisch haalbaar was, hadden ze het mogelijk nog gedaan ook, lees ik. Dat zou heel erg kwalijk zijn geweest", zegt het voormalige lid van de Raad voor de Journalistiek en nu ombudsman bij De Limburger. "VPRO kan niet volhouden dat Kaag-documentaire onafhankelijk is."
'Eerder nee moeten zeggen'
De optie om de autogordel "erin te photoshoppen" had nooit onderzocht mogen worden, erkent VPRO-hoofdredacteur Stan van Engelen. "Het is heel helder dat we sneller hadden moeten zeggen: sorry, hier gaan we niet in mee."
Het aanpassen of verwijderen van de scènes waarin Kaag in de auto geen gordel draagt, was volgens Van Engelen nooit echt een optie. "Het was voor de maker al klip en klaar dat dit in de eindmontage zou blijven."
De hoofdredacteur ontkent dat de VPRO Kaag verregaand tegemoet is gekomen. "Je ziet in de mailtjes de druk om passages aan te passen, maar op veel punten hebben we juist niet bewogen. Uiteindelijk heeft regisseur Shuchen Tan de film wel kunnen maken zoals ze dat wilde."
Zo'n documentaire draaien in campagnetijd is vrijwel altijd een slecht idee.
Het is voor journalisten gebruikelijk bij persoonlijke portretten voor publicatie inzage te geven in de eindtekst of -montage. Op die manier kunnen feitelijke fouten eruit worden gehaald. In het geval van een minister kan zo bijvoorbeeld ook voorkomen worden dat er geheime of staatsgevoelige informatie uitlekt.
Evers: "Maar echt politieke gevoeligheden eruit halen, dat zou niet ter sprake mogen komen. Het gebeurt ook wel, maar het is dan gebruikelijk dat dit in het interview expliciet vermeld wordt." Dat had de VPRO in dit geval volgens hem beslist moeten doen.
Fouten gemaakt
Thomas Bruning van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) is het met hem eens. "Er zijn duidelijk fouten gemaakt", zegt hij. Vooral omdat de documentaire - die 2,5 maand voor de verkiezingen werd uitgezonden - politiek zo gevoelig ligt.
In de gepubliceerde e-mails schrijft een BuZa-medewerker dat er zelfs te overleggen viel over de uitzenddatum van de documentaire "voor of na de verkiezingen bijvoorbeeld". De VPRO ontkent dat en stelt dat deze afweging puur en alleen bij de omroep en NPO 2 heeft gelegen.
Maar als de bewering van de ministeriemedewerker wel klopt, is dat volgens Bruning compleet onacceptabel. "Dat zou de onafhankelijke journalistiek schaden in zijn geloofwaardigheid. Heel goed dat dit dus ook boven water komt dankzij andere journalisten."
Opheldering
Minister Slob (Onderwijs en Media) heeft de omroep om opheldering gevraagd. Eind 2020 antwoordde hij op vragen van de PVV dat D66 "geen betrokkenheid bij of invloed heeft gehad op de documentaire".
Het Commissariaat voor de Media overweegt een onderzoek in te stellen naar de gang van zaken rondom de documentaire. De NPO Ombudsman is al een onderzoek gestart.
"Zo'n documentaire draaien in campagnetijd is vrijwel altijd een slecht idee", reageert oud-D66-politicus Boris van der Ham op Twitter. "Campagneteam en BuZa wilden invloed en de VPRO en de productiemaatschappij kregen slappe knieën. Dat komt dan nu (terecht) uit en krijgt (terecht) kritiek. Gewoon dit soort dingen en timing niet meer doen."
