Het systemische probleem achter de dood van dieren bij stalbranden

• Paulus Houthuijs

  redacteur Online

Zo'n 220 kalveren kwamen afgelopen dinsdag om het leven bij een stalbrand in Gelderland. Eerder deze maand stierven 4600 varkens in een vlammenzee bij een boerderij in Limburg. Jaarlijks leiden stalbranden in Nederland gemiddeld tot 143.000 dode dieren en dat aantal stijgt.

Al die runderen, kippen en varkens verbranden levend, stikken in de rook of overlijden aan verwondingen. "Ze creperen en sterven een ontzettend pijnlijke dood", zegt hoogleraar bio-ethiek Bart Gremmen (WUR).

Ondanks alle beschikbare technieken waren er sinds 2012 per jaar gemiddeld 17 stalbranden met dierlijke slachtoffers. "Het is een systemisch probleem wat al lang speelt."

'Amper adviezen overgenomen'

Brandveiligheid voor veedieren is tussen 2012 en 2020 gedaald, concludeerde de Onderzoeksraad voor de Veiligheid (OVV) in maart. "Van de in de loop der jaren aanbevolen maatregelen om het dierenleed door stalbranden te beperken zijn er vrijwel geen overgenomen, laat staan uitgevoerd", vermeldt het rapport. Het draaide volgens de Raad vooral om vrijblijvende adviezen en economische overwegingen. Het voorkomen van stalbranden heeft bij boeren en de overheid geen prioriteit, concludeerde de OVV toen.

Demissionair minister Schouten (Landbouw) heeft erkend dat er andere aanpak nodig is. Ze zegt dat de overheid meer verantwoordelijkheid gaat nemen. Maar hoe is het probleem ontstaan en wat is de oplossing?

Centraal staat het verdienmodel van de veehouderij. Want de branche en het ministerie benaderen stalbranden vooral vanuit economisch perspectief. "De marges zijn zo klein dat je wel moet groeien om financieel in leven te blijven", zegt veehouder Albert Bosch uit Coevorden. Schaalvergroting en zo veel mogelijk productie draaien tegen zo min mogelijk kosten, is volgens Bosch de enige manier om winst te maken.

Als gevolg daarvan betaalt de consument een lage prijs voor vlees, eieren of zuivel. Maar de veehouder wordt geprikkeld om zijn stal zo goedkoop mogelijk te bouwen. "Als je nog nooit een brand hebt meegemaakt en je 100 euro per ligplaats kan besparen, dan is dat aantrekkelijk", zegt Bosch.

De 56-jarige boer verloor zelf al zijn 360 kalveren toen er drie jaar geleden brand uitbrak. "Die impact is zo enorm groot. Ik stond te huilen toen ik al die verdwaasde dieren zag staan." Na die ramp heeft Bosch de stallen herbouwd, nu heeft hij ruim 600 kalveren.

Meer risico

Maar hoe groter de stallen en het aantal dieren, hoe groter de kans dat er meer vee overlijdt bij brand, zegt de OVV. Bovendien bevatten de grotere stallen meer geavanceerde techniek, die volgens verzekeraars en installateurs weer leidt tot een groter risico op brand door bijvoorbeeld kortsluiting. In veruit de meeste geregistreerde gevallen werd overigens nooit duidelijk wat de oorzaak was.

Het voordeel van stallen die na april 2014 zijn gebouwd, is dat ze gemaakt moeten zijn van materialen die amper vlam kunnen vatten. Daar is namelijk regelgeving voor. "Voor oudere stallen zijn de risico's op brand nog ontzettend groot", zegt Bert van den Berg, programmamanager veehouderij bij de Dierenbescherming. "Die bestaan vaak uit heel erg brandbaar materiaal." Volgens de huidige regelgeving hoeven die niet brandveiliger gemaakt te worden.

Sensoren

Van den Berg verwacht dat het vele jaren duurt voordat al die oude stallen zijn vervangen, omdat zo'n renovatie prijzig is. "Veelbelovend en sneller te realiseren lijken sensoren op de apparaten in de stal die signaleren dat onderhoud of vervanging nodig is, voordat er brand uitbreekt."

Momenteel wordt onderzoek gedaan naar deze techniek. Maar ook zulke sensoren kosten geld. En boeren hameren er sowieso al op dat ze bovenop de lage winstmarges ook worstelen met de kosten van verduurzaming die ook noodzakelijk is.

'Klopt wat boeren zeggen'

Gezien het systeem, vindt bio-ethicus Gremmen het onrealistisch van veehouders te verwachten dat ze op eigen kosten hun oude stal brandveilig maken. "Hoewel boeren een wettelijke zorgplicht voor hun dieren hebben, klopt het wat ze zeggen. De meesten willen wel investeren in brandveiligheid, maar het kost veel geld."

De hoofdoplossing is volgens hem dat de landelijke overheid of de EU er subsidies voor uittrekt. Aanvullend is er volgens hem ook een rol weggelegd voor verzekeraars, die preventieve maatregelen kunnen stimuleren.

'Acceptabele prijs nodig'

Ook veehouder Bosch denkt dat subsidies en steun van verzekeraars een groot deel van de oplossing zijn. "Daarnaast vind ik dat er ook te veel gekeken wordt naar wat de consument wil. Terwijl het veel beter zou zijn als bij de prijsberekening ook wordt gelet op wat acceptabel is voor boeren als inkomen."

Over brandveiligheid in veestallen heeft de Tweede Kamer vorige maand nog een amendement aangenomen. "Daardoor staat nu uitdrukkelijk in de Wet dieren dat de minister nadrukkelijk regels kan instellen inzake stalbranden", zegt Van den Berg van de Dierenbescherming.

Het is nu afwachten wat de ministeries van Landbouw en Binnenlandse Zaken zullen besluiten. De Onderzoeksraad pleitte er in maart voor om eindelijk over te gaan tot verplichte regelgeving, Binnen de komende drie maanden komt minister Schouten met details over de mogelijke maatregelen die het demissionair-kabinet wil nemen, laat een woordvoerder weten.