Zo belandt de 'kwestie-Trump' weer op het bureau van Zuckerberg

• Nando Kasteleijn en Lucas Waagmeester

De eerste moeilijke kwestie die Facebook heeft voorgelegd aan een nieuw ingestelde toezichtraad, komt als een boemerang terug. In januari vroeg het platform de zogeheten Oversight Board te oordelen over de vraag of het platform de accounts van oud-president Trump terecht had geblokkeerd.

Het antwoord kwam vandaag: ja, maar je moet alsnog je huiswerk opnieuw doen. De raad doet geen uitspraak over de vraag of Trump definitief van Facebook moet worden geweerd en verwijt het bedrijf bovendien dat het geen verantwoordelijkheid wil nemen.

Daarmee belandt dit hete hangijzer weer op het bureau van Facebook-topman Mark Zuckerberg. Het platform heeft laten weten de zaak te gaan bestuderen en komt later met een besluit.

Fundament niet goed

"Je kunt je wel afvragen hoe blij Facebook nu is met deze raad", zegt Claes de Vreese, hoogleraar politieke communicatie (UvA). "Het zegt in feite dat het fundament waarop het oordeel van Facebook is gebouwd, niet goed genoeg is."

Het kan nog zes maanden duren voordat Trump meer weet over zijn toekomst op Facebook. Terwijl dat medium door zijn organisatie ook nu nog wordt gezien als een cruciale schakel voor een eventuele terugkeer in de politiek en de fondsenwerving die daarbij hoort. In reactie heeft Trump sociale media een schande voor de Verenigde Staten genoemd.

Facebook stond de afgelopen jaren keer op keer onder druk om meer te doen tegen wat Trump op het platform plaatste. Vaak stelde het zich terughoudend op. Tot de Capitoolbestorming op 6 januari. De maat bleek vol voor het bedrijf. In eerste instantie werden twee berichten verwijderd, daarna volgde een ban van 24 uur en vervolgens een blokkade voor onbepaalde tijd.

Dat laatste is waar het volgens de raad wringt. Het schrijft letterlijk in zijn besluit: "Schorsingen voor onbepaalde tijd staan niet beschreven in de beleidsregels van het bedrijf." Ook noemt de raad de blokkade voor onbepaalde tijd "vaag".

Boodschap van de Oversight Board aan Facebook: de interne werkwijze is ondermaats, analyseert De Vreese. "Dat is best wel fundamentele kritiek. De raad zegt hiermee dat Facebook lastige besluiten niet zomaar kan uitbesteden."

Vooraf werd het oordeel gezien als de eerste belangrijke test voor het orgaan dat zich nog moet bewijzen. Het is immers geen door een overheid ingestelde toezichthouder, geen rechtbank, maar een initiatief van Facebook zelf. Bedacht zodat het bedrijf niet het verwijt kan krijgen dat één persoon, Mark Zuckerberg, bepaalt wat de ruim 2,8 miljard gebruikers wereldwijd zien.

Twintig deskundigen

De Oversight Board bestaat uit twintig mensen van buiten Facebook. Onder anderen oud-premier Helle Thorning-Schmidt van Denemarken zit erin, evenals een voormalig hoofdredacteur van The Guardian, juristen en mensenrechtendeskundigen. Zij worden betaald door een stichting die gefinancierd is door Facebook.

"Er is veel discussie geweest over het onafhankelijke karakter van de raad", zegt hoogleraar De Vreese. "In dit besluit zie je wel dat de raad het niet erg vindt om de vinger op een aantal zere plekken te leggen."

Een van de partijen die zeer kritisch is op zowel Facebook als de raad, is de zogeheten Real Facebook Oversight Board. Dat bestaat uit een groep critici die het platform nauwlettend volgt en uiterst kritisch is op het gevoerde beleid. 'Boardmember' Marietje Schaake, tevens als directeur technologiebeleid verbonden aan de Universiteit van Stanford, noemt het besluit "uitstel van executie".

"Na alle poeha kunnen we zes maanden wachten tot het circus zich herhaalt", zegt Schaake. In haar ogen is de uitspraak van vandaag dus geen structurele oplossing en is er "echt onafhankelijk toezicht nodig". Iets waar zowel bij Europese autoriteiten als in de VS steeds meer aandacht voor is.

Facebook grootste megafoon voor Trump

Oud-president Trump lijkt ondertussen een definitief antwoord niet te willen afwachten. Deze week is de website 'From the desk of Donald J. Trump' gelanceerd. Het is een soort Twitter-tijdlijn; de oud-president kan hier teksten en video's plaatsen.

Maar ongetwijfeld zal Trump het liefst zien dat hij uiteindelijk mag terugkeren op Facebook: dat is uiteindelijk de grootste megafoon die hij heeft. Zeker aangezien Twitter al heeft gezegd onder geen enkele voorwaarde hem weer opnieuw toe te laten.