Avondklok na drie maanden afgeschaft: effect laat zich niet meten

• Rikki Hendriks

Het was een omstreden maatregel die volgens premier Rutte "als eerste weer de vuilnisbak in moest": de avondklok. Vanaf januari moest Nederland meer dan drie maanden in de avond- en nachtelijke uren binnenblijven.

En nu ligt de maatregel dan toch echt in de prullenbak. Maar heeft de avondklok ook zin gehad in de bestrijding tegen het coronavirus? Ernst Kuipers van het Landelijk Netwerk Acute Zorg deed daar een opmerkelijke uitspraak over, gisteravond bij het RTL-programma Beau: "Als je kijkt naar het beloop van de ziekenhuisopnames in de tijd, zagen we zowel bij de invoering als bij het opschuiven geen enkel effect", zei hij

Was de avondklok voor niets?

Zijn we dan drie maanden voor niets binnen gebleven? Dat ligt iets genuanceerder, betoogt epidemioloog Amrish Baidjoe, die werkt voor de London School of Hygiene and Tropical Medicine.

Hij denkt dat Kuipers die uitspraak niet had moeten doen. "Het is een stellige uitspraak, die niet waar is, en niet op basis van huidige resultaten kan worden onderbouwd."

Zoals het effect van de maatregel zich bij de invoering lastig liet voorspellen, laat het zich achteraf ook lastig meten.

Het effect precies meten, zou kunnen met een gecontroleerd experiment, zegt Baidjoe. "Dus een land in twee identieke helften verdelen, en in de ene helft de condities hetzelfde houden, en in de andere helft bijvoorbeeld wel de avondklok invoeren. Maar zo werkt het echte leven natuurlijk niet."

Dus het precieze effect van de avondklok, in procenten, weet Baidjoe niet. "Dat antwoord moet ik schuldig blijven. En niet alleen ik. Geen enkele expert zou op enig moment hele exacte cijfers kunnen overhandigen."

Britse variant

Toen de avondklok in januari werd ingevoerd, bevond de pandemie zich in een lastige fase: het aantal besmettingen liep op, Nederland had moeite het R-getal - dat meet hoeveel personen een besmet iemand besmet - onder de 1 te houden, en op de achtergrond waren er de zorgen over de Britse variant.

Ook viroloog en OMT-lid Marion Koopmans nuanceert de uitspraak van Kuipers: "Wat je voorkomen hebt, zie je niet." Volgens Koopmans is het belangrijk om in de analyse ook de toename die dankzij de maatregelen niet heeft plaatsgevonden, mee te nemen. Dat laat ze zien in onderstaande grafiek:

Het blijven natuurlijk voorspellingen, benadrukt Koopmans. "Maar die modelleringen zijn over het algemeen behoorlijk betrouwbaar gebleken, ook al zit er altijd wel wat ruis omheen."

Meer onderzoek kan wel een nauwkeuriger beeld geven, zegt Baidjoe. Het RIVM, dat ook niet weet hoe Kuipers precies bij zijn uitspraak komt, kijkt of het mogelijk is om het effect van alleen de avondklok op de ontwikkeling van de besmettingscijfers uit te rekenen.

Toen de avondklok werd ingevoerd, werd ook het aantal bezoekers dat mensen thuis mochten ontvangen, verlaagd van maximaal twee, naar één.

Zwitserse gatenkaas

Baidjoe benadrukt dat het van belang is om rekening te houden met "het feit dat geen van de maatregelen op zichzelf staat".

De epidemioloog illustreert dat aan de hand van een 'Zwitsers gatenkaas-model': "Elk plakje, met gaten, staat voor een maatregel. Geen van die maatregelen staat op zichzelf; alleen als je alle plakjes opstapelt, heb je het gewenste effect", illustreert Baidjoe.

Alle maatregelen zijn nodig in de strijd tegen corona, zegt hij dus. En juist dat gegeven maakt de uitspraak van Kuipers lastig. Want als het effect van een maatregel niet te meten is, waarom zouden we er ons dan aan houden?

Geen van de maatregelen laat zich precies meten, zegt de epidemioloog. "De uitspraken van Kuipers creëren een precedent, wat het ook voor de andere maatregelen lastig maakt."