Miljoenen mensen volgden gisteren en vannacht het debat over de mislukte verkenning, het zinnetje 'positie Omtzigt, functie elders' en de rol van demissionair premier én VVD-fractievoorzitter Rutte.
De gebeurtenissen roepen tal van vragen op over de politiek, de positie van Rutte en hoe nu verder. We proberen ze hier te beantwoorden, al is veel nog onzeker.
Wat is het verschil tussen een motie van afkeuring en een motie van wantrouwen?
Een motie van afkeuring keurt het gedrag of het beleid van een minister of premier af. Een motie van wantrouwen betekent dat er geen vertrouwen meer is in de persoon. De tweede wordt in de politiek als zwaarder gezien dan de eerste.
Gisteren was er wel een grote meerderheid voor de motie van afkeuring; alleen de VVD stemde niet voor. Er was net geen meerderheid voor de motie van wantrouwen: 72 van de 150 zetels.
Of een premier of een minister in zijn functie kan blijven, hangt voor een groot deel af van de afweging van die persoon zelf. Er is geen wet of reglement waar dit in geregeld is. Het hangt ook af van wat er met die motie wordt bedoeld.
NOS op 3 maakte bij een eerdere motie van afkeuring tegen Rutte deze uitlegvideo over de verschillende moties:
D66, die de motie van afkeuring indiende, wilde vooral een signaal afgeven aan Rutte. En D66-leider Kaag hoopte dat Rutte dan zelf zijn conclusies zou trekken. Rutte vatte dat signaal op als opdracht om beterschap te beloven en aan te blijven als demissionair premier.
Was er een meerderheid voor de motie van wantrouwen geweest, dan was dat veel moeilijker geweest. Normaal gesproken stapt een bewindspersoon dan op. Maar de situatie zonder premier Rutte midden in een crisis vonden verschillende partijen heel ingewikkeld. Dus spraken zij niet hun wantrouwen uit, maar wel hun afkeuring.
Waarom mag de VVD zelf meestemmen over moties tegen de eigen VVD-leider?
De VVD-fractie is een fractie net als de andere, met Kamerleden die gekozen zijn en die individueel een zetel in de volksvertegenwoordiging hebben. Deze Kamerleden hebben hetzelfde recht om mee te stemmen als de anderen.
Uiteindelijk bepalen 150 mensen in het parlement wat er gebeurt, ook als het over hun eigen leider gaat. Dat is de kern van de democratie.
Hoe kan het dat Rutte er nog zit?
Het hangt dus van Rutte zelf af wat hij doet met de moties die gisteren in de Kamer zijn gepasseerd. D66 heeft aangegeven de motie van afkeuring vooral te hebben ingediend vanwege het gedrag van Rutte als fractievoorzitter van de VVD.
Dat was ook zijn rol in de gesprekken met de verkenners: hij zat daar niet als minister-president, maar als voormalig lijsttrekker en als partijleider. Al lopen en liepen de rollen natuurlijk wel een beetje door elkaar.
De makers van podcast De Stemming, Xander van der Wulp (NOS) en Joost Vullings (EenVandaag), namen ook kijkersvragen door. Kijk de Q&A hier terug:
Heeft de harde toon van het debat nog gevolgen?
Het lijkt alsof de partijen allemaal genoeg hebben van de VVD onder leiding van Rutte. Maar uiteindelijk bepaalt de VVD als partij wie hun leider is, en dat is Rutte. De VVD is ook nog steeds de grootste partij na de verkiezingen; Rutte haalde in zijn eentje bijna twee miljoen stemmen binnen.
Of de partijen vinden dat zij met Rutte als VVD-leider goed kunnen praten over een nieuw kabinet moet nog blijken. Daarom ging het in het debat ook steeds over 'vertrouwen'. Rutte moet dat vertrouwen in de gesprekken over de formatie zien terug te winnen.
Ook de nieuw te benoemen informateur zal het als een grote taak zien om de partijen weer een beetje bij elkaar te krijgen. Maar het is niet uitgesloten dat er ook gezocht wordt naar een werkbare meerderheid van partijen zonder de VVD. Al wordt dat lastig, omdat de VVD veel zetels heeft en de winnaar van de verkiezingen was.
Rutte is er zelf op gebrand om het vertrouwen terug te verdienen, zei hij vannacht:
Komen er nieuwe verkiezingen?
Daar is op dit moment geen sprake van. De meeste partijen, ook die die kans maken op (of nadenken over) meeregeren, zien dat als een zwaktebod en zullen proberen eruit te komen.
Dat hangt ook samen met de opdracht die alle politieke partijen voor zichzelf zien om het land weer een functionerend bestuur te geven, midden in de coronacrisis. De meeste partijen willen het het liefst hebben over hoe het verder moet met de economie, de gezondheidszorg, het klimaatvraagstuk en de woningnood.
De kiezer heeft gesproken en wil nu geen gerollebol over straat of een instabiele politieke situatie, zeggen ze. Ze willen hun kiezers laten zien waar de politiek eigenlijk voor is en dat is het oplossen van hun problemen.
Wat zijn de volgende stappen?
Kamervoorzitter Arib heeft vandaag gesproken met koning Willem-Alexander, om hem als lid van de regering bij te praten over de ontstane situatie. De komende dagen denken de partijen na over wie de nieuwe informateur moet worden die gaat kijken welke coalitie er mogelijk is.
De Kamer wil dat de informateur "gezaghebbend en onafhankelijk is" en verder af staat van de dagelijkse politiek dan tot nu toe het geval was. Ook willen de partijen dat de informateur meer kijkt naar de inhoudelijke vraagstukken die er zijn en welke oplossingen partijen daarvoor voorstellen.
Het moet in ieder geval minder over de 'poppetjes' en het tellen van zetels gaan. Want dat bleek niet te werken.
