Zwakste Golfstroom in 1000 jaar, 'maar nog geen Day After Tomorrow'

• Lennart Bloemhof

  redacteur Online

De Golfstroom, de krachtige warme stroming over de Atlantische Oceaan, is in duizend jaar niet zo zwak geweest. Dat schrijven Ierse, Britse en Duitse klimaatwetenschappers in een artikel in het wetenschappelijke tijdschrift Nature Geoscience. Ze vrezen dat verdere afzwakking in Europa zal leiden tot drogere zomers en strengere winters.

De onderzoekers hebben voor hun studie zoveel mogelijk beschikbare data en onderzoeken over de Golfstroom verzameld en gebundeld. Dat loopt uiteen van analyses van sediment uit de diepzee en ijskernen, tot informatie over temperaturen uit scheepslogboeken.

Transportband voor klimaat

De oceaanstroming in de Atlantische Oceaan is essentieel voor het mondiale klimaat. Als een soort 'transportband' voor het klimaat vervoert de Golfstroom warm water van de evenaar vanuit de Golf van Mexico naar het arctisch gebied, om weer afgekoeld terug te stromen.

Een van de onderzoekers, hoogleraar Stefan Rahmstorf van het klimaatinstituut in het Duitse Potsdam, toonde in een eerder onderzoek al aan dat de stroming zo'n 15 procent zwakker was geworden in de tweede helft van de vorige eeuw.

"Dit laat zien dat de Golfstroom relatief stabiel is gebleven tot het einde van de 19e eeuw. Maar tegen het einde van de Kleine IJstijd rond 1850 werd de stroming zwakker, met een tweede, drastischere verzwakking sinds het midden van de 20e eeuw", zegt Rahmstorf in een persbericht.

Niet eerder zwakte de stroming in zo'n korte tijd zo snel af, zeggen de wetenschappers. Klimaatverandering veroorzaakt door de mens is de waarschijnlijkste oorzaak, denken ze.

Oceanograaf en klimaatwetenschapper Erik van Sebille, verbonden aan de Universiteit Utrecht, omschrijft de studie als "een heel kort, maar duidelijk verhaal". Hij werkte niet mee aan het onderzoek.

Van Sebille: "Er zit geen nieuwe data in. Het is gewoon een mooi overzicht met wat we nu weten. Zo'n meta-analyse met de allerlaatste inzichten zie je vaak in bijvoorbeeld de medische wetenschap, maar buiten VN-klimaatpanel IPCC om niet in het klimaatonderzoek. Dus daarom is het goed dat dit er is."

De uitkomst verbaast hem niet. Volgens hem waren er al meerdere onderzoeken die een zwakkere Golfstroom signaleerden. Hij legt uit dat in het recentste rapport van het IPCC bijvoorbeeld een wereldkaart te zien is met daarop temperatuurveranderingen over de gehele wereld.

"Alles is dan nagenoeg rood omdat het er warmer is geworden, op één blauw gebied ten zuiden van Groenland na. Dat is een van de weinige plekken waar het in de afgelopen honderd jaar is afgekoeld, omdat de Golfstroom er minder warmte naartoe brengt."

NOS op 3 maakte onderstaande video rond het laatste grote klimaatrapport van het IPCC in 2019:

De oceaanstroming is bepalend voor het milde zeeklimaat in Nederland, schreef het KNMI in 2018. Als de stroming zwakker wordt, kan dat volgens het instituut leiden tot "een langjarige klimaattrend" met "onzekere" gevolgen voor Nederland.

In het onderzoek gaan de wetenschappers op die mogelijke gevolgen in. Ze leggen uit dat de Golfstroom voor de oostkust van de VS bijvoorbeeld water wegleidt. Met een minder sterke stroming dreigt de zeespiegel bij de VS te stijgen, zegt hoofdonderzoeker Levke Caesar van de Ierse Maynooth-universiteit tegen Sky News.

In Europa kan verdere afzwakking van de stroom leiden tot strengere winters en hetere, drogere zomers.

Nog geen Day After Tomorrow

Oceanograaf Van Sebille zegt dat onduidelijk is hoe sterk het weer in Europa zal reageren op een afzwakking van de Golfstroom. "Maar het wordt zeker niet meteen The Day After Tomorrow", zegt hij, refererend aan de rampenfilm uit 2004 die gaat over de gevolgen van de klimaatveranderingen.

"Het staat buiten kijf dat de oceaan een belangrijke rol heeft in het klimaat als buffer van warmte en CO2, en ook van het herverdelen van die warmte", zegt de oceanograaf. "En we weten dat temperatuurverschillen een belangrijke invloed hebben op het weer. Als dus de patronen in de oceaantemperatuur veranderen, verandert ook het weer in Europa. Maar hoe dat precies verandert, weten we niet. De snelheid waarmee de Golfstroom verzwakt, is alleen wel zorgelijk."

In de studie wordt geschat dat de Golfstroom op basis van de recentste klimaatmodellen rond het jaar 2100 met zo'n 35 procent is afgenomen. Dat komt volgens de onderzoekers "gevaarlijk dichtbij" het punt waarop de oceaanstroming instabiel wordt.