RIVM: 'Als avondklok en bezoekregeling geen effect hadden zaten we nu in steile lijn omhoog'
Bij alle juridische perikelen deze week rond de avondklok ging de coronapandemie zijn eigen gang. En die is niet per se geruststellend. De NOS sprak daarover met Jaap van Dissel, directeur van het Centrum Infectieziektenbestrijding (CIB) van het RIVM en Jacco Wallinga, hoofdmodelleur van het RIVM.
De laatste weekcijfers toonden dinsdag dat het aantal besmettingen, het percentage positieve testen en het R-getal omhooggaan, net als het aantal ziekenhuisopnames. Is dit het omslagpunt waarop door de Britse variant de daling van het aantal besmettingen omslaat in een stijging?
Wallinga: "Dat zou kunnen, we zien inderdaad dat de duidelijke afname die we in eerdere weken zagen de afgelopen dagen stagneert. Of het een omslagpunt is weet je pas zeker als er een heel duidelijke stijging volgt. Die zien we nog niet. De R-getallen die we berekenen zijn voor mensen die 14 dagen geleden een eerste ziektedag hadden. We hebben die nog niet voor de huidige periode."
Er is kritiek op jullie modelleringen. De snelheid waarmee de Britse variant de uitbraak overneemt is volgens critici overschat. Volgens sommigen bewust, om strengere maatregelen zoals de avondklok aanvaardbaar te maken.
Wallinga: "Ons model is vrij stevig gebaseerd op de datastromen uit de kiemsurveillance. We leggen ook uit hoe we die data extrapoleren en dat doen we niet anders dan andere landen. We geven ook aan dat het model gevoelig is voor de manier waarop je extrapoleert. Wat we gemeld hebben is wat er uit de modelleringen komt. Als je kijkt welke data wanneer beschikbaar waren dan kun je het helemaal nagaan."
En de beschuldiging dat u expres de invloed van de Britse variant overschat?
Wallinga: "Als mensen zeggen dat er opzet in het spel is, dan maken ze het wel heel complex. Dan zouden we eerst data moeten faken. We proberen in het model duidelijk aan te geven uit welke bronnen de data komen en hoe die databronnen eruit zien. Dat is terug te lezen in de grafieken die Jaap van Dissel in de Tweede Kamer-briefings laat zien. Bovendien, de afgelopen weken was onze voornaamste boodschap hoe onzeker het allemaal is. Het gaat niet zozeer om de lijn in onze modellering, maar om die enorme onzekerheidsmarge daaromheen. Die is groter dan ooit door die Britse variant."
Is dat duidelijk genoeg gecommuniceerd?
Wallinga: "Onze boodschap is die onzekerheid en de aanzienlijke kans dat we in situaties belanden die je niet wil. Het is heel moeilijk om die onzekerheid over het voetlicht te brengen. Maar het is de kern van onze boodschap, niet 'het gaat precies zo en zo uitpakken'. En ik ga dapper door met die onzekerheid te verkondigen."
Van Dissel: "Kijk ook naar de modellering in andere landen, bijvoorbeeld Denemarken. Hun laatste schatting was dat de verspreiding van de Britse variant 67 procent sneller gaat dan die van de klassieke variant. Dat is nog veel pessimistischer dan onze schatting van 37 procent snellere verspreiding."
Op de RIVM-website staan binnenkort niet alleen de cumulatieve aantallen besmettingen, maar ook de weekgetallen uit de kiemsurveillance vermeld.
Is al meer duidelijk over de invloed van de avondklok en de beperking van het huisbezoek tot één persoon? In het 100ste OMT-advies staat dat het aannemelijker is dat er een effect is dan geen effect, maar dat vind ik vooral boerenlogica.
Van Dissel: "Dat is het denk ik ook. In het OMT-overleg van 19 februari krijgen we weer nieuwe gegevens, maar kijkend naar de prognose en de actuele getallen, zie je dat de daadwerkelijke getallen van nu zich het beste laten verklaren met het scenario dat een effect veronderstelt van beide maatregelen. Als Jacco Wallinga dat uitrekent - want voor alle duidelijkheid: we hebben dat niet tevoren in het model opgenomen - dan vind je een effect van ongeveer 10 procent. Dat komt heel redelijk overeen met de 8 tot 13 procent die we genoemd hebben op grond van de wetenschappelijke literatuur. Maar voor een definitieve uitspraak is het te vroeg."
Wallinga: "In de week dat de bezoekregeling en de avondklok ingingen, zien we een lichte daling van het reproductiegetal van de Britse variant. Alles wijst erop dat er een effect is. Precies zoals we verwachtten. Maar als dat reproductiegetal deze week weer stijgt dan zwakt de sterkte van dit bewijs voor een effect af."
Maar er spelen toch ook allerlei andere factoren mee?
Van Dissel: "Zeker. Het kan dat de avondklok ook de opvolging van andere maatregelen heeft verbeterd. Dan heb je ook een gewenst effect. Het gaat uiteindelijk om de bundel maatregelen. We kunnen die niet uit elkaar trekken en voor elke maatregel het unieke effect vaststellen. Maar als de avondklok en de bezoekregeling helemaal geen effect hadden gehad, dan zaten we volgens de prognose nu in een redelijke steile lijn omhoog. Dat hadden we al gemerkt. Ook dat ondersteunt dat de avondklok en de bezoekregeling effect hebben."
Twee weken terug zei u dat de Britse variant door de snellere verspreiding mogelijk zou helpen voorkomen dat de Zuid-Afrikaanse variant zich hier vestigt. Die vormt nu 1,8 procent van alle besmettingen tegen 0,4 een week eerder. Kan het ook andersom, dat de Zuid-Afrikaanse variant de Britse verdringt?
Wallinga: "Het is nog onduidelijk hoe dat gaat uitpakken. We hebben heel weinig informatie over die Zuid-Afrikaanse variant. Ook uit andere landen. Het R-getal hebben we iets hoger geschat dan dat van de Britse variant, maar met een grote onzekerheidsmarge. De Zuid-Afrikaanse variant komt nog te weinig voor in Nederland om daar meer zekerheid over te hebben."
Er zijn voorbeelden van personen die geheel of gedeeltelijk gevaccineerd waren en die toch anderen besmet hebben. Hoe zit dat?
Van Dissel: "Het is heel belangrijk om de tijdslijn duidelijk te krijgen. Wanneer waren die mensen precies gevaccineerd? Wanneer zijn ze weer besmet geraakt en hebben ze het virus overgedragen? Bij die uitbraak in het verpleeghuis in Amersfoort hadden de mensen één prik gehad. In Osnabrück weliswaar twee, maar daar werden de besmettingen kort na de tweede vaccinatie geconstateerd, dat betekent dat de besmetting nog voor die tweede prik was."
"Pas twee weken na de tweede prik werkt de vaccinatie immers volledig. Tegen ziekte, niet tegen het oplopen van het virus. Dat aanhoesten kan bij wijze van spreken iedereen overkomen. Maar dankzij de vaccinatie lost je eigen immuunsysteem dat dan snel op en word je niet ziek. Dus hierbij zit de duivel echt in de details."
Meneer Van Dissel, u moest dinsdagavond halsoverkop opdraven in de rechtszaal. Het ging erom of de avondklok onmiddellijk moest worden opgeheven, zoals de Haagse rechtbank na een klacht van actiegroep Viruswaarheid had gelast, of dat het door Staat ingestelde hoger beroep opschortende werking had. Hoe was dat?
Van Dissel: "Ik ben gevraagd om als getuige-deskundige toe te lichten wat de urgentie en de impact van die avondklok was. Dat heb ik gedaan op basis van dezelfde grafieken en data die wij nu hebben besproken en die ik in de Tweede Kamer toon. En dat was het. Ik heb geen mening over de juridische achtergrond van de zaak."
Viruswaarheid vond uw optreden in de rechtbank het bewijs dat er inhoudelijk over de zaak gesproken werd, terwijl het uitsluitend over die opschortende werking moest gaan.
Van Dissel: "Mij viel het op dat de vragen die ik kreeg van Viruswaarheid allemaal inhoudelijke vragen waren. Dat is dan toch opmerkelijk. Zij begonnen bijvoorbeeld over receptorbinding, kan ik me herinneren, dat zijn vragen die mij niet echt gekoppeld lijken aan de urgentie van de avondklok."
