Stemhulpen weer online: 'Ze zetten vooral aan tot nadenken'
De Tweede Kamerverkiezingen zijn over vier weken, dus de keuze voor een bepaalde partij en kandidaat komt dichterbij. Voor wie nog twijfelt zijn er online stemhulpen. En daar is veel vraag naar: zo'n 40 procent van de kiesgerechtigden maakt er gebruik van, blijkt uit onderzoek.
De grootste is woensdag online gegaan: Stemwijzer.nl. Nummer 2 Kieskompas (1,2 miljoen bezoekers in 2017) gaat aanstaande woensdag live.
Binnen een dag werd de Stemwijzer al 360.000 keer bezocht, zegt Anita de Jong van maker ProDemos. Bij de vorige verkiezingen was de Stemwijzer in totaal goed voor 6,8 miljoen bezoekers. "De piek ligt altijd in de laatste dagen voor de verkiezingen", zegt De Jong. "Dan komen er miljoenen mensen op de site."
Stemhulpen zetten aan tot nadenken
Gezien de enorme bezoekersaantallen doen wetenschappers al jaren onderzoek naar de invloed die online stemhulpen hebben. Een van hen is Naomi Kamoen van Tilburg University.
"De online stemhulpen hebben een positief effect op de opkomst", zegt ze. "Dat lijkt te komen doordat mensen die een stemhulp invullen meer zogenoemd politiek zelfvertrouwen krijgen; de tool zet ze aan het denken. Als mensen het idee hebben dat ze de politiek beter begrijpen en beter weten op wie ze moeten stemmen, is de kans ook groter dát ze gaan stemmen. Als iemand geen flauw benul heeft van politiek, zal diegene vaak thuisblijven."
Dat aanzetten tot denken is het belangrijkste effect van de stemhulpen. "Ze zijn vooral bedoeld om gebruikers te informeren en niet om hen te overtuigen", schrijft de onderzoeksgroep waar Kamoen deel van uitmaakt in 2018.
Invullen ter controle
Het effect op de kiezers hangt af van de achtergrond van de persoon die de stemhulp invult. Uit hetzelfde onderzoek: "Politiek geïnteresseerde burgers gebruiken de stemhulp vooral om hun bestaande opvattingen nogmaals te checken, terwijl bij minder politiek geïnteresseerde kiezers de tool juist vaker gebruiken om te kijken waarop ze moeten stemmen."
Ook uit onderzoek in 2014 bleek al dat de meeste mensen de stemhulpen gebruiken om te controleren of ze het wel echt eens zijn met de partij waarop ze willen stemmen.
Hebben de stemhulpen dan helemaal geen invloed op de verkiezingsuitslag? Toch wel: de meerderheid van de twijfelende kiezers neemt het advies van de stemhulp over. Dat gebeurt vooral als het enigszins aansluit bij bestaande voorkeuren.
Vraag overslaan in plaats van neutraal antwoorden
Naomi Kamoen doet nu onderzoek naar de formulering van de stellingen en het effect daarvan op de antwoorden die mensen geven. "We weten bijvoorbeeld dat het verschil maakt of de stelling positief (iets toelaten) of negatief (iets verbieden) geformuleerd is. Het is een klein effect, maar over het algemeen antwoorden mensen vaker nee op negatief dan ja op positief."
Ook weet ze dat vragen waarin wordt verwezen naar huidig beleid en of een bepaalde belasting bijvoorbeeld moet worden verhoogd of verlaagd vaker leiden tot 'geen mening'. "Dat komt doordat mensen dan niet helemaal weten wat de huidige stand van zaken is, dus hoe hoog de belasting nu is."
Daarover wil ze nog graag wat kwijt. Want volgens Kamoen drukken mensen als ze niet weten wat ze willen antwoorden vaak op de verkeerde knop. "Ze kiezen dan voor 'neutraal' in plaats van 'geen mening' (Kieskompas) of 'overslaan' (Stemwijzer). Maar veel mensen zijn zich er niet van bewust dat een neutraal antwoord wel wordt meegewogen bij de uitkomst van de stemhulp en die andere opties niet."
Een belangrijke stemhulpadvies van Kamoen is dan ook: weet je niet wat je moet antwoorden of snap je de stelling niet, sla de vraag dan over of kies voor geen mening. Dan krijg je een advies dat beter bij je past.
