Russische Spoetnik-vaccin lijkt effectief, deskundigen roepen op tot EU-gebruik

• Carmen Dorlo & Rikki Hendriks

  redacteur Online

Het Russische bedrijf achter het Spoetnik V-vaccin heeft vandaag de tussentijdse testresultaten van hun laatste onderzoeksfase gedeeld. De fabrikant claimt dat het vaccin een effectiviteit van 91,6 procent heeft. De voorlopige testresultaten zijn vandaag in het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift The Lancet verschenen.

Het Spoetnik-vaccin is op dit moment geen onderdeel van de vaccinatiestrategie in de Europese Unie. Het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) zegt dat de fabrikant geen aanvraag voor goedkeuring gedaan, maar wel een verzoek voor een wetenschappelijk advies. Ook zegt EMA met de fabrikant te hebben gesproken, maar de inhoud van dat gesprek is vertrouwelijk.

Twee deskundigen roepen op om het Russische vaccin snel te onderzoeken. "De verwachte hoge effectiviteit is fantastisch nieuws, en ook opvallend", zegt immunoloog Dimitri Diavatopoulos. Hij vindt het met name interessant dat het Spoetnik-vaccin het eerste onderzochte vectorvaccin is met zo'n hoge effectiviteit. De andere vector-vaccins - die van AstraZeneca en Janssen - komen uit op verwachte effectiviteit van rond de 60 procent.

"De werkwijze van de drie bedrijven is grotendeels hetzelfde, dus dan vraag je je af waarom deze effectiviteit bij Spoetnik zo hoog is. Dat heeft denk ik te maken met de drager waarop het spike-eiwit is vastgemaakt: Rusland heeft daarvoor twee verschillende virusdeeltjes gebruikt."

Uit de voorlopige testresultaten blijkt dat de 20.000 personen die gevaccineerd zijn geen ernstige bijwerkingen hebben gekregen. Driekwart kreeg het vaccin toegediend, de rest een placebo. Onder de gevaccineerden waren 2144 ouderen. Voor een optimale injectie zijn twee injecties binnen 21 dagen nodig.

"Deze onderzoeksresultaten zijn buitengewoon goed", zegt bijzonder hoogleraar vaccinontwikkeling Gideon Kersten. Ook het feit dat driekwart van de gevaccineerden het vaccin ontvingen en maar een kwart het placebo, is niet opmerkelijk. "Je ziet dat wel vaker, dat de groep die het geneesmiddel ontvangt groter is. Dat doen ze omdat een grotere groep met een effectief vaccin statistisch sterker is. De placebogroep is overigens nog steeds fors."

Het Russische medicijnagentschap keurde het Spoetnik-vaccin in augustus al versneld goed. Het haastige goedkeuringsproces kon op veel kritiek rekenen; Rusland omzeilde veel wetenschappelijke procedures waardoor wordt getwijfeld aan de betrouwbaarheid en veiligheid van het vaccin. Maar dat de onderzoeksresultaten van fase 3 nu zijn gedeeld, is goed nieuws en transparant, zeggen de deskundigen.

Volgens Diavatopoulos openen deze positieve tussentijdse resultaten deuren voor een samenwerking. "Het combineren van vaccins van verschillende fabrikanten kan goed werken omdat ze allemaal gericht zijn op hetzelfde spike-eiwit." Daarom roept de immunoloog op om vaccins te combineren. "Geef prik een van AstraZeneca, en prik twee van Moderna. Of Spoetnik of Janssen - als deze goedgekeurd worden. Dan kunnen we veel sneller werken."

Volgens de immunoloog zou dit goed kunnen werken. "Dit wordt ook bij andere (heterologe) vaccins gedaan en dan werkt het vaak ook." Toch zullen de vaccinbedrijven niet heel positief op dit voorstel reageren. Bij veel van hen speelt een commercieel aspect mee, zegt Diavatopoulos. "Voor veel fabrikanten zal dit vloeken in de kerk zijn. Zij willen hun vaccin niet een op een vergelijken met een ander vaccin."

Sneller vaccineren dan nu

Toch moet er voor we aan die stap toe zijn nog een horde genomen worden: de goedkeuring van het EMA. Dan kan er gekeken worden naar de data van de Russen. "Eerder waren de Russen helemaal niet transparant", zegt Kersten. Daarom is het zo belangrijk dat de EMA zich gaat verdiepen in een mogelijke goedkeuring. "Op het moment dat het EMA zegt: dit ziet er veilig en effectief uit, dan moeten we Spoetnik ook massaal gaan gebruiken. Meer mensen moeten sneller gevaccineerd worden", zegt Diavatopoulos.

EU-landen kunnen, als het aan de Spoetnik-fabrikant ligt, al in het tweede kwartaal van dit jaar over 100 miljoen doses van het vaccin beschikken. De fabrikant bood de doses afgelopen vrijdag al aan de EU aan, op voorwaarde dat het vaccin door het EMA wordt goedgekeurd.

Vanwege de vele twijfels over de betrouwbaarheid leek de EU toen niet heel happig; Brussel-correspondent Sander van Hoorn ziet nog geen signalen dat de EU door het nieuwe onderzoek op andere gedachten is gebracht. Hongarije, dat zijn eigen koers vaart, heeft wel alvast 2 miljoen doses besteld.