Waarom Poetin de naam van Navalny niet uitspreekt in het openbaar
Aleksej Navalny is talloze keren gearresteerd, werd vorig jaar vergiftigd en zit momenteel weer vast in Moskou. Sinds zijn terugkeer naar Rusland staat de oppositieleider in het Westen opnieuw volop in de schijnwerpers. Maar wie is hij en waarom is hij teruggekomen?
Het antwoord op de eerste vraag is afhankelijk van wie je in Rusland de vraag stelt. Het Kremlin zegt dat hij een wegens verduistering veroordeelde charlatan is die tweedracht probeert te zaaien in Rusland. Maar zijn aanhangers zien in de 44-jarige activist juist een charismatisch politicus die een einde wil maken aan corruptie.
Wie is zijn achterban?
"De oudere Russen, die het nieuws vooral op tv volgen, zullen alleen slechte dingen over hem gehoord hebben, of zelfs helemaal niets." Aan het woord is Ruslandexpert en politicoloog Mark Galeotti. Hij is onder andere verbonden aan de University College London en schrijft boeken en artikelen over het land.
"Vooral de hoger opgeleide, jonge Russen weten wie Navalny is, omdat ze zijn video's op sociale media hebben gezien", zegt Galeotti. De activist heeft miljoenen volgers op YouTube, Twitter en Instagram.
Het internet is de enige manier voor Navalny om massaal zijn achterban te bereiken, want verreweg de meeste radio- en tv-kanalen dragen de boodschap van het Kremlin uit.
'Zijn naam is taboe'
Galeotti: "Zijn naam uitspreken op tv is nagenoeg taboe. Ook president Poetin heeft nooit zijn naam in het openbaar gezegd. Dat is al lange tijd de strategie van het Kremlin, omdat ze hem te gevaarlijk vinden." Maar waarom zou een 44-jarige advocaat een gevaar vormen voor Poetin, die al ruim twintig jaar onbetwist aan de macht is?
Dat ligt volgens de expert vooral aan de boodschap van Navalny. Via sociale media publiceerde de oppositieleider over een van de grootste problemen in Rusland: corruptie. Met zijn video's zegt hij de luxe en zelfverrijking van oligarchen, criminelen en politieke leiders aan te tonen. Ook riep hij op tot demonstraties tegen de machthebbers.
Vandaag kwam Navalny voor in Moskou, maar hij noemde het een schertsvertoning in een video op Instagram:
"Navalny is welbespraakt en hij biedt wat veel Russen willen, de wijdverbreide corruptie keihard aanpakken. Corruptie is niet een probleem binnen het systeem, maar het systeem zelf", zegt Galeotti. Op de Corruption Perceptions Index van 2019 heeft Rusland dezelfde score als Uganda, de Dominicaanse Republiek en Libanon.
"Van buschauffeur tot professor: iedere Rus heeft ermee te maken. En dat maakt de boodschap zo krachtig." Zeker nu de Russische economie er slecht voorstaat, het Kremlin heeft toegegeven dat er veel meer coronadoden zijn dan eerder gemeld en de populariteit van Poetin langzaam slinkt, somt Galeotti op.
Uitgesloten van deelname
Ironisch genoeg is de oppositieleider in 2014 zelf door de Russische autoriteiten veroordeeld wegens verduistering. Internationale organisaties doen het af als een politiek showproces, evenals Navalny zelf. Als gevolg van de veroordeling kon hij niet meedoen aan de presidentsverkiezingen in 2018.
Die zou hij volgens de opiniepeilingen destijds ook zeker niet hebben gewonnen. Volgens de redelijk onafhankelijke opiniepeiler Levada zou zo'n 4 procent op Navalny hebben gestemd. Bij een recente peiling onder 1600 Russen keurde een op de vijf zijn acties goed, terwijl ruim 51 procent ze afkeurde.
'Slim stemmen', of niet?
Komende herfst zijn er verkiezingen voor zetels in de Doema, het parlement. Hoewel hij onverkiesbaar is, kan Navalny Poetins partij Verenigd Rusland toch het leven zuur maken volgens Galeotti. "Hij heeft 'slim stemmen' bedacht. Met dat systeem wordt berekend welke oppositiekandidaat de beste kans heeft om per zetel de kandidaat van Verenigd Rusland te verslaan."
Navalny's doel is de dominantie van de regerende partij te doorbreken door zoveel mogelijk zetels voor de oppositie te winnen. Door bijvoorbeeld allemaal op de kandidaat van de Communistische Partij te stemmen, of juist de Liberale kandidaat, is dat makkelijker dan door puur te stemmen naar politieke voorkeur.
Het succes van 'slim stemmen' wordt door Navalny en zijn organisatie nogal overdreven.
"Het probleem met dat 'slimme stemmen' is dat er nauwelijks kandidaten van de liberale oppositie worden gekozen, waar Navalny toe behoort ", zegt correspondent David Jan Godfroid. "Maar bijvoorbeeld communisten of de partij van Zjirinovski, een notoire nationalist. Die kun je nauwelijks oppositie noemen, zeker niet op federaal niveau. Het succes ervan wordt door Navalny en zijn organisatie dus nogal overdreven."
Terugkeer
De oppositieleider werd augustus vorig jaar opgenomen in een Berlijns ziekenhuis. Duitse artsen kwamen toen tot de conclusie dat hij was vergiftigd met zenuwgas novitsjok. Meerdere Europese leiders veroordeelden Rusland voor de vergiftiging. Het Kremlin ontkent elke vorm van betrokkenheid.
Dat Navalny weer terug is gekomen naar Rusland is volgens Galeotti "een moedig, maar ook ingecalculeerd besluit. Hij realiseert zich dat hij alleen een echte oppositieleider kan zijn als hij in Rusland is. En als er nu iets met hem gebeurt, zal dat leiden tot een felle tegenreactie van de internationale gemeenschap. En misschien ook in het binnenland."
