Rechterlijke instanties gaan nog niet inhoudelijk in op de kritiek die de parlementaire ondervragingscommissie gisteren uitte over hun rol in de toeslagenaffaire. Wel laat de Raad van State weten de opmerkingen zeer serieus te nemen en zegt de Raad voor de rechtspraak de oproep om in de spiegel te kijken "ter harte" te nemen.
Zowel de Raad voor de rechtspraak als de Raad van State zegt het rapport eerst zorgvuldig te gaan bestuderen alvorens met een inhoudelijke reactie te komen.
Snoeihard oordeel
De parlementaire ondervragingscommissie die de affaire behandelde, oordeelde in haar eindrapport snoeihard over de rechters. Zij hielden zich aan een "spijkerharde uitvoering van de regels", die niet noodzakelijkerwijs op die manier uitgevoerd hoefde te worden.
"Daarmee heeft de bestuursrechtspraak zijn belangrijke functie van bescherming van individuele burgers veronachtzaamd", constateerde commissievoorzitter Chris van Dam met zijn collega's in het 132 pagina's tellende document.
Premier Rutte zei gisteren in een eerste reactie dat in de affaire de beginselen van de rechtsstaat zijn geschonden: "Je ziet dat de rechtsstaat niet de burgers heeft beschermd en in een heel heftige mate schade heeft toegebracht".
'Geen schijn van kans'
In de kinderopvangtoeslagaffaire zijn veel ouders in de problemen gekomen doordat zij ten onrechte als fraudeur werden behandeld en eerder ontvangen toeslagen moesten terugbetalen. Zaken die door gedupeerde ouders aan de rechter werden voorgelegd, werden nagenoeg altijd afgewezen. Door het falen van de overheid beschikten rechters niet altijd over volledige of juiste informatie. Onder meer daardoor hadden de ouders volgens de commissie in rechtszaken "geen schijn van kans".
Daarnaast gold lang een zogenoemde alles-of-niets-regeling, die door de rechters strikt werd gevolgd. Door die regeling werd ouders te allen tijde opgedragen het volledige voorschot terug te betalen en verviel tegelijk het recht op kinderopvangtoeslag.
Commissievoorzitter Van Dam maakte gedurende de verhoren een proces door "van verwondering naar verontwaardiging":
In oktober 2019 wijzigde de Raad van State de eigen jurisprudentie, toen bleek dat tal van gezinnen buiten hun schuld om in grote financiële problemen waren terechtgekomen. In die nieuwe jurisprudentie vond de hoogste bestuursrechter dat de Belastingdienst soepeler moest omgaan met het vaststellen en terugvorderen van kinderopvangtoeslag. Rechters konden daarmee ook meer ruimte bieden in hun uitspraken.
"De rechter heeft zoals de commissie terecht concludeert de taak de burger wanneer nodig te beschermen tegen de overheid", schrijft de Raad voor de rechtspraak over de gewijzigde jurisprudentie in een reactie op het toeslagenaffairerapport. "Dat is in dit soort gevallen nu beter mogelijk."
