Vernietigend rapport toeslagenaffaire laat zien: ‘Iedereen schuift alles door’
Het vernietigende rapport over de toeslagenaffaire maakt duidelijk hoe groot de gevolgen kunnen zijn als overheden collectief falen. "De essentie is dat mensen die absoluut niets verkeerd hebben gedaan toch ongelofelijk hard slachtoffer werden van de staat", zegt Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen. "Het is heel erg dat dit in Nederland is gebeurd."
Duizenden ouders kwamen in acute geldnood nadat de Belastingdienst hen ten onrechte als fraudeur had bestempeld. Van ministers tot ambtenaren en van rechters tot Tweede Kamerleden, in elke laag ging het fout volgens de onderzoekers. Het 130 pagina's tellende rapport van de parlementaire ondervragingscommissie leest volgens experts als één grote aanklacht tegen de betrokken machthebbende instanties.
'Alles doorschuiven'
"Dat is de treurigheid die blijkt uit het onderzoek: iedereen schuift alles naar elkaar door. Totdat het niet meer uit elkaar te halen valt. Het zoekmaken van verantwoordelijkheden is een groot probleem in Nederland", zegt hoogleraar staatsrecht Douwe Jan Elzinga (RUG).
Van de Tweede Kamer en premier Rutte tot alle geïnterviewden in dit artikel: ze benadrukken dat snel compenseren van de slachtoffers nu het belangrijkste is. In totaal komen zo'n 30.000 mensen voor een vergoeding in aanmerking. Staatssecretaris Van Huffelen verwacht dat er dit jaar bij elkaar 538 ouders zijn geholpen.
Voorschot voor iedereen
"We weten al zo'n twee jaar wat er aan de hand is, maar het schiet gewoon niet op", concludeert Elzinga. "Dat komt door al dat pappen en nathouden." Hij vindt het opmerkelijk aangezien er speciaal voor dit hoofdpijndossier vorig jaar een extra staatssecretaris is aangesteld. De beste oplossing volgens Elzinga is alle veronderstelde slachtoffers een fors voorschot geven. "Met de afspraak dat je dat terugvordert als het ten onrechte blijkt. Dan hadden er al een boel problemen kunnen worden voorkomen."
Maar volgens Van Huffelen is het geen optie om bijvoorbeeld aan alle ouders een bedrag over te maken:
Van het kastje naar de muur, dat vat het probleem volgens letselschadejurist Orlando Kadir goed samen. Hij vertegenwoordigt ruim 600 gedupeerden, onder wie zichzelf. "In 2011 kregen mijn vrouw en ik een brief van de Belastingdienst dat we tot de selecte groep mensen van waarschijnlijke fraudeurs behoorden." Hij kreeg naar eigen zeggen een aanslag van 130.000 euro. "Toen begon voor ons de ellende."
Het vandaag verschenen rapport laat volgens Kadir haarfijn zien hoe groot het onrecht was. "We zijn negen jaar lang belachelijk gemaakt. 'Waar rook is, is vuur' en 'het zal wel kloppen als de staat en de rechters het zeggen', maar nu kan Nederland zien wat er daadwerkelijk is gebeurd." De NOS sprak meerdere slachtoffers die opgelucht zijn dat hun probleem nu wordt erkend.
'Institutioneel racisme'
Kadir mist wel het onderwerp racisme in het rapport. Want een dubbele nationaliteit kon al reden zijn om als verdachte te worden aangemerkt. De Belastingdienst heeft ten onterechte onderscheid gemaakt op basis van nationaliteit en dat is discriminerend, zo oordeelde de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) in juli.
Denk-lijsttrekker Azarkan noemde het destijds institutioneel racisme. Die term staat niet in het vandaag verschenen rapport, omdat de commissieleden daar geen onderzoek naar hebben gedaan. "Het is beschamend dat ze dit niet hebben mogen onderzoeken", zegt Kadir. Want volgens hem is er duidelijk sprake van institutioneel racisme.
Ze dachten dus dat ik Turks was en dat heeft mij zo geërgerd.
"De hele tijd werd gepretendeerd dat een tweede nationaliteit een voorbode was voor georganiseerde fraude. Terwijl er feitelijk alleen is gekeken naar exotische achternamen." Dat is volgens de advocaat ook bij hemzelf het geval geweest. Kadir zegt dat hij van een medewerker aan de telefoon te horen kreeg: "Als je nog meer gaat zeuren, neem je maar contact op met je ambassade. Ze dachten dat ik Turks was en dat heeft mij zo geërgerd."
Gezien de vooringenomenheid bij betrokken overheden denkt ook ombudsman Van Zutphen dat er sprake is geweest van institutioneel racisme. Elzinga wijst erop dat dit via het strafrecht zou kunnen worden aangetoond als mensen aangifte doen en er voldoende bewijs is.
Kamerdebat
Om te voorkomen dat de toeslagenaffaire zich herhaalt, is het volgens Van Zutphen belangrijk dat de overheid beter gaat functioneren. "Er moeten controlesystemen komen die dit sneller boven water krijgen." De ombudsman is benieuwd wat het Kamerdebat over het rapport oplevert. Dat is ergens begin volgend jaar. Dan wordt ook duidelijk of er opnieuw een of meerdere bewindspersonen moeten aftreden vanwege het schandaal. Zoals een jaar geleden staatssecretaris Snel.
