Hoe een telefoontje van Van Dissel alles veranderde
Premier Rutte had ervoor gewaarschuwd: als de besmettingscijfers niet omlaag zouden gaan, zou het kabinet strengere maatregelen afkondigen. Nog geen week later is de harde lockdown in Nederland een feit. Een telefoontje van Jaap van Dissel bracht de bal aan het rollen.
Terug naar een week geleden. Dinsdag om 19.00 uur betreden premier Rutte en minister De Jonge het perszaaltje in het ministerie van Justitie en Veiligheid voor een nieuwe persconferentie. Hun boodschap is een sombere. Een gehoopte versoepeling van de coronamaatregelen rond Kerst zit er vanwege stijgende besmettingscijfers niet in, zegt Rutte.
"De realiteit van vandaag is dat we op een tweesprong staan. Óf we zorgen er samen voor door ons gedrag dat de cijfers toch weer de goede kant op gaan. (...) Óf de cijfers blijven stijgen. En dan sluit ik zelfs niet uit dat we voor de Kerst bij u terug moeten komen met strengere maatregelen."
De besmettingscijfers laten dan al dagen een stijgende lijn zien. Tot 1 december schommelde het aantal positieve tests per dag tussen 4000 en 6000. De dag voor de persconferentie was dat opgelopen tot ruim 7100, tot zorg van het kabinet.
Ruttes waarschuwing blijft hangen. De ochtend erna komen ook Jaap van Dissel van het RIVM en 'beddenchef' Ernst Kuipers met pessimistische berichten. Kuipers verwacht een nieuwe toename van het aantal coronapatiënten in de ziekenhuizen. Van Dissel rekende in de Kamer een verdrievoudiging voor van het aantal besmettelijke mensen in Nederland, als te veel mensen zich met de feestdagen niet aan de maatregelen zouden houden.
In een Kamerdebat, ook op woensdag, zegt Rutte dat hij in geval van een aanscherping de feestdagen wil ontzien. Wel kondigt hij maatregelen aan om kerstshoppen te ontmoedigen. Black Friday-achtige drukte moet worden voorkomen, zo valt te horen.
Steeds hogere cijfers
Donderdag blijkt dat Nederland verkeerd is afgeslagen op de tweesprong die Rutte dinsdag had geschetst. Het aantal nieuwe besmettingen neemt met bijna 2200 toe. Medici reageren verontrust. "Er moet iets gebeuren", zegt de Leidse epidemioloog Frits Rosendaal. Zijn collega Alma Tostmann van het Radboudumc zegt: "Ik ben eigenlijk verbaasd dat er bij de afgelopen persconferentie niet al extra maatregelen volgden."
Rutte hoort van het hoge besmettingscijfer in Brussel, waar hij is voor een Europese top. Coronaminister De Jonge is wel in Den Haag, maar hij is donderdag ook bezig met zijn eigen toekomst: hij verrast die avond vriend en vijand met het nieuws dat hij stopt als CDA-lijsttrekker. De crisis vergt al zijn aandacht, zegt hij. "En dat gaat de komende maanden niet minder worden."
Vrijdag blijkt een cruciale dag voor de route richting een lockdown. In Duitsland, een land waar het kabinet altijd nauwgezet naar kijkt, wordt de roep om een harde lockdown steeds luider. In eigen land stijgt het aantal nieuwe besmettingen verder, tot ruim 8800.
Na de ministerraad wil vicepremier Ollongren nog niet vooruitlopen op aanvullende maatregelen. "We kijken nu wat binnen de huidige gedeeltelijke lockdown nog mogelijk is", zegt ze. Minister Grapperhaus van Justitie zegt: "Een algehele lockdown waar niemand naar buiten mag, is niet des Nederlands".
Telefoontje op vrijdagavond
Bij het Outbreak Management Team is de toon een andere. Het adviesorgaan van het kabinet vergadert die vrijdag achter gesloten deuren. Terwijl Haagse journalisten 's avonds bezig zijn met de nieuwe CDA-lijsttrekker Wopke Hoekstra, worden Rutte en de vrijgespeelde De Jonge gebeld door Van Dissel. Hij heeft na het OMT-overleg slecht nieuws: het gaat de verkeerde kant op.
Het kabinet besluit in actie te komen. Voor zondag wordt een zogeheten Catshuisoverleg ingepland. De Jonge zal later zeggen dat het kabinet zich toen al realiseerde dat het maandag naar buiten zou komen "met aanvullende maatregelen die fors en ingrijpend zouden zijn". Het nieuws over de extra vergadering wordt zaterdag openbaar; veel meer weet de buitenwereld dan nog niet.
Rond de tijd dat de meest betrokken ministers en deskundigen zich zondagochtend verzamelen, heeft bondskanselier Merkel overleg met de Duitse deelstaatpremiers. Binnen een uur besluiten zij tot een nieuwe lockdown vanaf deze woensdag. Het nieuws uit Berlijn heeft invloed op de gesprekken in het Catshuis, zegt De Jonge later. Eerder in de crisis is afgesproken dat maatregelen tussen landen niet te veel moeten verschillen, om een 'waterbed-effect' te voorkomen.
In Den Haag bespreekt de top van het kabinet met Van Dissel en Kuipers eveneens vergaande maatregelen. De ministers krijgen van de RIVM-directeur te horen dat het reproductiegetal, dat aangeeft hoe snel het virus zich verspreidt, is gestegen tot 1,24. Tegen het einde van hun overleg zien de bewindslieden ook het nieuwe besmettingscijfer: dat is gestegen tot bijna 10.000.
'Riemen vast'
In de pers sijpelen zondagmiddag de eerste geplande maatregelen door, zoals het sluiten van niet-essentiële winkels en mogelijk ook van publieke plekken als theaters en musea. Ook de sluiting van scholen ligt op tafel, maar een besluit daarover wordt uitgesteld.
Verder wordt duidelijk dat het kabinet haast wil maken. Voor maandag worden extra crisisoverleg en een extra ministerraad gepland. Politieke volgers rekenen dan al lang op ingrijpende maatregelen. "Riemen vast", twittert verslaggever Xander van der Wulp voor de vergadermarathon.
Dat gevoel wordt maandagochtend versterkt, als duidelijk wordt dat Rutte een tv-toespraak gaat houden vanuit het Torentje. Er volgen urenlange sessies op Ruttes ministerie. Daar wordt het besluit genomen om behalve winkels ook scholen en kinderopvang te sluiten. De Jonge zegt 's avonds dat dat mede is ingegeven door ervaringen uit de eerste golf; toen droeg de sluiting van scholen eraan bij dat meer ouders thuisbleven. Dat moet nu ook gebeuren, vindt het kabinet.
Tegen de middag komt via de NOS naar buiten dat het kabinet bijna alles wil sluiten. Binnen het kabinet balen ze - de hoop was om de maatregelen pas bekend te maken in Ruttes toespraak. Die zou zo extra gewicht krijgen en ook zou een toeloop op winkels moeten worden voorkomen. Later worden de fractievoorzitters uit de Tweede Kamer in vertrouwen bijgepraat over wat er staat te gebeuren. Van Dissel en Kuipers zijn daarbij aanwezig.
Om 19.00 uur verschijnt Rutte op tv. Exact 144 uur na de laatste persconferentie bevestigt de premier wat iedereen dan al weet: Nederland gaat op slot.
Je kunt de toespraak van Rutte hieronder terugkijken:
