RIVM: 'Spannend wat er de komende dagen gaat gebeuren'
Voor de derde keer deze coronacrisis stijgt het aantal positieve testen fors. En voor de derde keer staan de kabinetsadviseurs van het RIVM voor een belangrijke vraag: moet er worden ingegrepen om het tij te keren?
Er is een kleine hoop dat het om een tijdelijke opleving gaat, door het veranderende testbeleid en een drukke Black Friday-week. Mocht dat niet zo zijn, dan lijken nieuwe maatregelen onvermijdelijk.
"Als je niks doet en je laat de oorzaken van de stijging intact, dan verwacht je natuurlijk dat het aantal besmettingen verder toeneemt", zeggen hoofd infectieziektebestrijding Jaap van Dissel en Jacco Wallinga, verantwoordelijk voor de rekenmodellen.
De NOS sprak met hen over de oorzaak van de plotselinge stijging en over een wintereffect.
Het aantal besmettingen stijgt nu net zo hard als in oktober. Maar toen waren geen extra maatregelen van kracht, nu wel. Wordt het effect van de maatregelen teniet gedaan door het gedrag van mensen?
Wallinga: "Die maatregelen zijn wel goed. Je kan zien dat er direct een daling was. Maar andere factoren spelen ook mee: hoe goed worden de maatregelen nageleefd? Het is best wel een poosje geleden dat ze zijn ingevoerd. En we zijn verder in het seizoen: is er een seizoenseffect? Dat weten we niet. Het gedrag van mensen is ook anders: we hebben net een periode gehad waarin er altijd heel veel wordt gewinkeld."
Omdat ook het testbeleid sinds 1 december is veranderd, houden ze er bij het RIVM rekening mee dat dit voor een tijdelijke opleving van het aantal positieve testen heeft gezorgd. Nauwe contacten van mensen die besmet zijn, en mensen die een melding hebben gekregen van de coronamelder, mogen zich na vijf dagen laten testen, ook al hebben ze geen klachten.
Hierdoor zou het kunnen dat mensen die zich voorheen pas lieten testen na acht dagen, nadat ze klachten hadden gekregen, nu al na vijf dagen een positieve uitslag krijgen. Dat zou nu voor een golfje aan positieve testen kunnen zorgen, dat over een paar dagen weer weg is.
"Of dat gebeurt kunnen wij niet voorzien, maar maakt wel dat we met spanning kijken naar wat er de komende dagen aan aantallen worden gemeld", zegt Van Dissel.
"Maar al die dingen wegend, duiden we dit toch als een reële toename", stelt hij. "Ook in Duitsland werd het grootste aantal besmettingen gemeld, en je hoort dat in Vlaanderen de R weer boven de 1 is. Je weet dat seizoenseffecten kunnen meespelen. Tegelijkertijd zie je ook een toename in landen als Spanje en Italië, waar de klimaatomstandigheden weer anders zijn. Ook daar is de vraag wat de toename nou verklaart."
Hoe kan het dat virussen het beter doen in de winter?
Wallinga: "Het R-getal van verkoudheidsvirussen is in januari altijd net iets hoger dan in augustus. Dat kan komen door het gedrag van mensen, die zitten meer binnen. Er is minder ventilatie, want het is koud. Maar het zou ook kunnen dat het een direct effect van temperatuur is, dat kun je niet helemaal uit elkaar houden. En dat effect hoeft niet heel groot te zijn om toch al merkbaar te zijn. Het is niet zeker dat er een seizoenseffect is, maar we kunnen het niet uitsluiten."
Opvallend is dat de stijging niet wordt veroorzaakt door besmettingen in de grote steden, zoals dat wel het geval was aan het begin van de tweede golf.
Van Dissel: "We zien nu dat Amsterdam en Rotterdam de middenmoot innemen, dat Groningen heel laag staat en dat steden als Tilburg en Amersfoort meer besmettingen hebben. Het zou natuurlijk heel goed kunnen dat het komt doordat er toch meer urgentie wordt gevoeld in steden waar eerst veel meer besmettingen waren."
Door de kerstvakantie zal het aantal besmettingen sowieso oplopen, blijkt uit de berekeningen, terwijl we dan veel minder op ons werk zullen zijn. Hoe kan dat?
Wallinga: "Dat is voornamelijk doordat mensen op bezoek gaan bij anderen, dat is een vast onderdeel van de kerstvakantie. De contacten veranderen in de kerstvakantie, en worden niet per se minder. Maar het is erg onzeker wat er gaat gebeuren. De kans dat er een toename is in de kerstvakantie is gewoon groter, dat is voor mij een belangrijk punt."
De vuistregel is: zodra het aantal besmettingen stijgt, blijft het stijgen totdat er ingegrepen wordt. En dan komt de toename van de kerstvakantie er nog bij. Moet er iets gebeuren?
Van Dissel: "Of er moeten worden ingegrepen is aan het kabinet. Wij zijn natuurlijk erg benieuwd of de toename de komende dagen doorzet. Als dat gebeurt, is dat een zorgelijke situatie. Als je niks doet en je laat de redenen waarom iets stijgt intact, dan verwacht je natuurlijk dat het aantal besmettingen verder toeneemt. En dat zou in dit geval niet goed zijn."
Wat kan er nog gedaan worden?
Van Dissel: "Het is altijd heel onverstandig om te speculeren over maatregelen, want dan gaat het een eigen leven leiden. Maar in z'n algemeenheid kun je ze allemaal terugvinden op de routekaart. En dat zijn allemaal maatregelen die besproken worden. "
Op de routekaart staat alleen nog de lockdown: op visite gaan is niet meer toegestaan, met niet meer dan twee mensen op straat, theaters dicht, geen bijeenkomsten en alle binnenlandse reizen worden in dat scenario afgeraden.
In het vorige gesprek vroeg ik: zou een korte maar zware lockdown een goed idee zijn? Toen zei u: in zijn algemeenheid wel, maar de prijs is nogal hoog. Maar of de prijs hoog is, daar gaat u toch niet over? Het is uw taak medisch advies te geven.
Wallinga: "Het punt dat ik wilde maken: het blijft altijd een afweging van hoelang je iets moet volhouden en hoeveel het kost. Die afweging is uiteindelijk altijd aan de beleidsmakers. Het is aan ons om die afweging in kaart te brengen."
Van Dissel: "Ik wil ook nog wel benadrukken dat het ook met de precieze duiding van de getallen samenhangt. Zo is de leeftijdsverdeling van degenen die besmet zijn belangrijk, omdat dat bepaalt wat de belasting van de zorg is. We sturen op drie punten: kwetsbaren beschermen, zicht op het virus houden en de reguliere zorg intact houden. Daarom is het niet zo dat er altijd automatisch een aanscherping nodig is. Maar in zijn algemeenheid: als je getallen omlaag wil brengen, dat zal je meer moeten doen dan nu blijkbaar."