Eerste zwarte held in Lucky Luke is doorbraak, maar ook 'too little too late'

Voor het eerst heeft een zwart personage een hoofdrol in een stripboek van Lucky Luke. Het gaat om een politie-marshall die zich samen met de cowboy-stripheld verzet tegen racisme en de onderdrukking van zwarte Amerikanen.

Het aansnijden van deze gevoelige thema's is een grote stap voor de strip die vroeger vooral stereotypen uitvergrootte om er grappen over te maken. Maar komt het niet veel te laat, bijna 75 jaar na de eerste Lucky Luke?

'Cowboys waren geen John Wayne'

Tot nu toe waren zwarte personages helemaal afwezig in de Lucky Luke-serie. "Toen ik ging terugkijken, was ik geschokt", zegt Jul, de stripmaker die het scenario van het nieuwe album schreef. "Ik realiseerde me dat de hele Frans-Belgische stripwereld verstoken is van zwarte personen, afgezien van een paar kleine karakters van tijd tot tijd."

Om Lucky Luke interessant te houden, moest het nieuwe album moderner worden, zonder de specifieke "codes" uit het oog te verliezen, zegt Jul. Het moest grappig en geschikt voor kinderen én volwassenen blijven. "Het was een evenwicht zoeken tussen eerlijk zijn, het verhaal niet verdraaien, niet mooier maken, maar ook het niet frontaal laten zien van martelingen."

Jul situeerde Een cowboy tussen het katoen in het Wilde Westen vlak na de Amerikaanse burgeroorlog. Het verhaal moest ingaan tegen het heersende beeld van een 'wit' Wilde Westen. Eén op de vier cowboys was juist zwart, benadrukt hij. "We stellen ons altijd John Wayne voor met zijn blauwe ogen en goed gestreken overhemd, hij zit altijd onberispelijk op z'n paard, maar dat is totaal niet de realiteit."

In het nieuwe boek gaat Lucky Luke op avontuur met marshall Bass Reeves, die echt heeft bestaan. Reeves was een ontsnapte slaaf, die als een van de eerste zwarte Amerikanen tot marshall westelijk van de Mississippi werd benoemd.

De echte Bass Reeves:

Het verhaal gaat het thema racisme niet uit de weg. Sterker, de strip gáát grotendeels over het segregatie en het racistische geweld dat na de officiële afschaffing van de slavernij nog totaal niet verdwenen was.

"Ik vind het verhaal voor een Lucky Luke zeer opmerkelijk", zegt Jeanet Scheepers, eigenaar van stripwinkel Beeldverhaal in Amsterdam. Ze zit al 44 jaar in het stripvak. "Zoiets als dit is nog nooit gebeurd, dat een zwarte held naast Lucky Luke de hoofdpersoon is."

Zo wordt Reeves geïntroduceerd in de strip:

In de strip erft de poor lonesome cowboy een katoenplantage. Die wil hij verdelen onder de zwarte arbeiders, maar krijgt daarbij veel weerstand van de witte, rijke plantagehouders. En van de Ku Klux Klan. Samen met Bass Reeves neemt Lucky Luke het tegen hen op.

Lucky Luke spreekt andere personages aan op racisme:

Lucky Luke draagt zo zijn steentje bij aan de discussie rond racisme en de manier waarop zwarte mensen in (oude) boeken en films worden afgebeeld, zegt Jul. "We wilden iets maken dat de realiteit van slavernij en de afwezigheid van zwarten in de populaire cultuur erkent."

Jul noemt het eerste zwarte personage "een kleine revolutie". De zwarte striptekenaar Chad Bilyue denkt daar anders over. "Ik vind het goed dat ze met dit album de Europese strips inclusiever proberen te maken. Het personage van Bass is duidelijk gebaseerd op de zwarte sheriff van toen, dat is goed gelukt. Maar het is too little too late."

Bilyue komt uit de Amerikaanse staat Ohio maar woont al tien jaar in Nederland. "Zo'n beetje elk optreden van zwarte mensen in Europese stripboeken is racistisch, helaas. Als mensen van Afrikaanse afkomst worden afgebeeld, is het nooit een weergave van zwarte mensen. Het is een weergave van de Europese angsten voor zwarte mensen."

Áls zwarte mensen al een rol krijgen, worden ze slecht afgebeeld, zegt ook stripwinkeleigenaar Scheepers. "Mijn liefde voor het beeldverhaal is begonnen bij Asterix en Obelix. Helaas is dat een voorbeeld waarvan ik zou zeggen 'zo moet het echt niet meer'." Ze wijst op een album van nog maar een paar jaar geleden, waarin zwarte personages als karikaturen, met bijvoorbeeld overdreven dikke lippen, worden afgebeeld.

Minder in de spiegel kijken

Jul erkent dan ook dat zijn "revolutie" veel te laat komt. "Waarom hebben we zo lang gewacht? Ik betrek het op mezelf. Ik maak zo'n vijftien á twintig jaar stripboeken, en ik heb nooit zwarte personages ten tonele gebracht. Ik heb er nooit eerder over nagedacht."

Voor Een cowboy tussen het katoen moest hij "een stapje wegzetten van de reflexen en automatismen die we hebben". Hij ziet hetzelfde gebeuren in de hele samenleving. "Het is een vorm van volwassen worden. Dat je je concentreert op de wereld zoals die eruitziet op straat en niet zoals die eruitziet als je je ogen sluit of als je in de spiegel kijkt."