De 'giftige cocktail' die Australische militairen tot oorlogsmisdaden dreef
Australische commando's hebben in Afghanistan 39 burgers en gevangenen gedood of geëxecuteerd. "Ik ben verdrietig en teleurgesteld", zegt de Afghaans-Nederlandse Fereshta Wahedi over het omvangrijke rapport naar de oorlogsmisdaden. "Deze militairen zouden daar juist de helden moeten zijn."
Wahedi komt als arts en voorzitter van een hulporganisatie al jaren regelmatig in Afghanistan. Daar hoorde ze de bevolking wel vaker zeggen dat buitenlandse soldaten burgers hebben gedood. "Dus het viel ook wel te verwachten dat er een keer zo'n rapport zou uitkomen."
Ontgroening
De details in het document zijn schokkend. Nieuwe leden van een commandoteam werden bijvoorbeeld als een soort ontgroeningsritueel onder druk gezet om een gevangene dood te schieten. Hoe kan er zo'n giftige cultuur, zoals de Australische defensiechef het omschrijft, ontstaan in een militaire eenheid?
In tegenstelling tot wat veelal wordt gedacht gaat het bij oorlogsmisdaden vaak niet om een paar rotte appels, legt onderzoeker naar militair trauma en cultureel antropoloog Tine Molendijk uit. "Het gaat om een rot geraakte mand in de verrotte situatie van oorlog."
In het rapport over de misstanden, die gebeurden tussen 2009 en 2014, ziet ze hoe een cultuur van straffeloosheid compleet uit de hand is gelopen. "Een paar informele leiders werden als een soort halfgoden vereerd. Tegelijkertijd werden de vijand en de lokale bevolking niet meer als mens gezien. Dat is een giftige cocktail die in dit geval tot oorlogsmisdaden heeft geleid."
De Australische defensiechef Angus Campbell presenteerde de conclusies van het onderzoek:
Leidinggevenden deden vaak niets om geweld te voorkomen. In het rapport staat dat ze het soms juist aanmoedigden. Het feit dat het gaat om elite eenheden is voor Molendijk geen verrassing, want die opereren zelfstandiger dan regulieren militairen. Commando's komen met name in kleine teams in actie en soms diep in vijandelijk gebied.
'Cultuur van straffeloosheid'
Molendijk: "Normaal zie je dat special forces juist extra professioneel en gedisciplineerd zijn. Maar vanwege het werk wat ze doen, opereren ze buiten het zicht van andere eenheden. Zo kan er sneller een cultuur van straffeloosheid ontstaan en minder snel worden ingegrepen."
De onderzoeker van de Radboud Universiteit heeft in het verleden tientallen Nederlandse Uruzgan-veteranen geïnterviewd. Ze vroeg hen naar normvervaging tijdens hun uitzending. Wat ze hoorde "had meer het niveau van bot of lomp gedrag naar de lokale bevolking. Dat wil ik niet bagatelliseren, maar het is van een heel andere orde dan oorlogsmisdaden."
Hoe heftig de oorlogsmisdaden ook zijn, volgens Wahedi zal het nieuws weinig indruk maken op de Afghaanse bevolking. "De mensen zijn veel meer bezig met de Taliban die overal aanslagen pleegt." Ze verwijst naar de bloedige aanslag op een universiteit in hoofdstad Kabul. Daarbij kwamen op 2 november minstens 35 mensen om het leven.
Wahedi was voor het laatst in september in Kabul. Buiten de hoofdstad durft ze niet te gaan. "Al helemaal niet naar Uruzgan, dat is echt oorlogsgebied."
Strafhof onderzoekt VS, Afghanistan en Taliban
De oorlog in Afghanistan woedt al bijna twee decennia. De executies door Australische militairen zijn niet de eerste oorlogsmisdaden die aan het licht komen. Zo loopt er bij het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag een onderzoek tegen: het leger en de inlichtingendiensten van zowel de VS als Afghanistan, en de Taliban.
De hoofdaanklager van het strafhof zei in 2017 dat de VS gevangen heeft mishandeld, gemarteld en vernederd. Dat was het resultaat van een tien jaar lopend onderzoek. De VS reageerde door de ICC te bestempelen als een "corrupt en kapot instituut". Ook werd de hoofdaanklager op een zwarte lijst gezet.
