Waarom het nu (wel) knettert in Ruttes coronacrisismachine
De meest betrokken ministers en adviseurs komen vanmiddag weer samen in het Catshuis, de Haagse ambtswoning van premier Rutte. Die gesprekken over de coronacrisis gaan er een stuk steviger aan toe dan in het voorjaar. Hoe komt het dat het nu zo knettert? En wat zijn daarvan de gevolgen?
"Je moet nooit over elkaar praten, maar met elkaar." Deze boodschap gaf Mark Rutte vrijdagavond af in het NOS-programma Gesprek met de minister-president. Het kan gezien worden als een hint naar zijn collega's die afgelopen week anoniem in een aantal media werden opgevoerd. Er werd geschreven over "slaande ruzie" in het Catshuis (RTL), boze aantijgingen van Rutte (AD) en - nog persoonlijker - de "debiele" en "feitenvrije waanideeën" van Hugo de Jonge die van het testbeleid "een rotzooi" maakt (De Telegraaf).
Ruzie
Natuurlijk "knettert" het binnen het kabinet over de beste corona-aanpak, erkent Rutte al enige tijd ruiterlijk. "Al 3,5 jaar wordt er in deze coalitie verschillend gedacht over alles", zei hij op vragen over die "slaande ruzie". Er zijn allemaal verschillende partijen, met verschillende ideeën en "uiteindelijk kom je tot gezamenlijke conclusies".
Toch is er nu meer aan de hand dan het voeren van heftige discussies om tot een beter coronabeleid te komen, benadrukt NOS-verslaggever Ron Fresen. Het kabinet kampt nu, anders dan in de eerste coronagolf in maart, met meerdere complicaties.
Er is groeiend verzet tegen de drie 'witte jassen' in het kabinet; Mark Rutte en de twee zorgministers Hugo de Jonge en Tamara van Ark. In de virusgolf van het voorjaar kregen zij, met respectievelijk Van Arks voorganger Martin van Rijn, veel ruimte om het ontlasten van de zorg en het terugbrengen van het aantal coronapatiënten topprioriteit te geven. "Er was bij andere ministers pasgeleden grote ergernis dat de zomermaanden onvoldoende zijn gebruikt om de testcapaciteit op orde te krijgen", zegt Fresen. "Ook de sneltesten hadden er veel eerder kunnen zijn. Daarmee komt ook de ruimte voor meer economische activiteit".
Het inmiddels bekende trio van de drie W's - Wopke Hoekstra van Financiën, Eric Wiebes van Economische Zaken en Wouter Koolmees van Sociale Zaken - voert dit verzet aan.
Ministers op de rem
RIVM-directeur Jaap van Dissel krijgt op het zondagsoverleg in het Catshuis altijd als eerste het woord van Rutte, met een uiteenzetting van de cijfers over de verspreiding van het virus. Nu wordt hij steeds meer uitgehoord door ministers die vervolgens de conclusies naar hun eigen belang vertalen.
"De zorgministers die de hele dag de verhalen uit de ziekenhuizen horen, zeggen dat er snel meer maatregelen moeten komen", zegt Fresen. "De ministers die de hele dag de verhalen horen van ondernemers, café-eigenaren en kermisexploitanten die failliet dreigen te gaan, trappen dan op de rem."
In de ministerraad wil iedereen natuurlijk wel iets te zeggen hebben. Ministers komen veel sterker op voor hun belangen en dat maakt het nemen van besluiten niet eenvoudiger.
Rutte heeft nu ook veel meer bewindslieden bij zijn corona-overleg moeten betrekken. De onderwijsministers waren bijvoorbeeld not amused toen ze via de media te horen kregen dat in het Catshuis was gesproken over het tijdelijk sluiten van scholen. Daarom wordt er sinds kort in de wekelijks ministerraad ook over corona gesproken. "Maar daar wil iedereen natuurlijk wel iets te zeggen hebben", zegt Fresen. "Ministers komen veel sterker op voor hun belangen, en dat maakt het nemen van besluiten niet eenvoudiger."
Uiteindelijk een compromis
Het laatste Catshuisoverleg van zondag 1 november is daar een goed voorbeeld van. Om de jonge vaders, zoals De Jonge, Hoekstra en Koolmees, nog tijd met hun kinderen te gunnen, is het overleg altijd gepland van 14.00 tot ongeveer 16.00 uur.
Die zondag fietste Rutte pas om half zeven als laatste het hek uit na een gevecht over de koers dat uren duurde. De 'witte jassen' hadden een avondklok willen instellen en winkels en middelbare scholen sluiten. De drie W's en minister Grapperhaus van Justitie vonden dit veel te heftig en gingen dwarsliggen.
Als compromis is gekozen voor het twee weken sluiten van musea, bioscopen, theaters en bibliotheken. Fresen: "Het was zichtbaar een compromis, dat vervolgens veel kritiek en hoon veroorzaakte, omdat het vooral voor de bühne was, maar voor het virus niet veel deed."
Een extra complicatie voor Rutte is de spanning binnen het CDA-smaldeel in het kabinet over het leiderschap van De Jonge. Het ontbeert de nipt gekozen De Jonge nog aan natuurlijk gezag over de andere CDA-bewindslieden, hoort Fresen. Ook zijn eigen partijgenoten zijn heel scherp over De Jonges haperende testbeleid.
Daar komt bij dat de botsende belangen van de zorg en de economie binnen het CDA terugkomen. "Dat zag je goed toen CDA-minister De Jonge onverwacht in een persconferentie zei dat de horecasluiting nog tot half december zou duren. CDA-staatssecretaris Keijzer van Economische Zaken zei diezelfde avond op tv dat zoiets echt nog niet besloten was."
Frustratie bij D66
Het helpt ook al niet dat de derde regeringspartij D66 zich buitenspel voelt staan, benadrukt Fresen. Behalve D66-minister Koolmees speelt geen van de D66-ministers een prominente rol in de coronacrisis. Sigrid Kaag, de nieuwe leider van de partij, krijgt nauwelijks profiel.
"De D66-campagne hapert daardoor aan alle kanten", zegt Fresen. "Deze frustratie zorgt ervoor dat de partij sneller geneigd is om openlijk het kabinetsbeleid af te vallen." Zo trok fractievoorzitter Rob Jetten openlijk ten strijde tegen de invoering van een avondklok en het sluiten van de bibliotheken.
Ondanks al deze extra complicaties, weet Rutte de coronamachine aan de praat te houden, constateert Fresen. "Het knettert, er zijn botsende belangen, maar iedereen in het kabinet beseft ook dat er in deze crisis besluiten genomen moeten worden en dat ze er dus altijd uit moeten zien te komen."
Fouten toegeven
Ruttes wendbaarheid zorgt ervoor dat de vaart erin blijft, zeggen betrokkenen tegen de NOS. Hij is bereid om fouten toe te geven, zoals dat slechte compromis van begin november en het afwijken van de routekaart. "En dan weer door", zegt Rutte altijd.
De meeste ministers herkennen zich wel in de verhalen over de ruzies, maar ze maken zich er ook niet al te druk over, hoort Fresen. "Met de Tweede Kamerverkiezingen in aantocht zal het ook niet minder worden. Maar zolang het partijbelang niet groter wordt dan het landsbelang, is er niet al te veel aan de hand."
Straks is er dus weer het Catshuisoverleg. De betrokkenen hopen dat ze dan wat meer stil kunnen staan bij het perspectief voor de samenleving en ondernemers in het bijzonder. Als alles goed gaat, kan iedereen iets na 16.00 uur naar huis. Om nog iets met het gezin te doen.
