Het optreden van Rutte in de coronacrisis betaalt zich uit in de peilingen. In de laatste peilingwijzer, een samenvatting van de peilingen van Ipsos, I&O Research en Kantar, staat de VVD op 42 zetels. Dat is een zeer ruime voorsprong op de tweede partij, de PVV, die op 20 zetels staat. Volgens politicoloog Tom van der Meer komt de virtuele groei van de VVD vooral doordat kiezers van Forum voor Democratie, CDA en 50Plus overstappen.
"Ik ben geen fan van de VVD of haar standpunten", zegt hotel-receptioniste Gioia. Toch gaat ze bij de komende verkiezingen voor het eerst van haar leven op de VVD stemmen. "Hij heeft zich bewezen als leider en er komt een enorme opgave aan, om ons land uit de coronacrisis te leiden."
Met alle winden mee
Gioia stemde eerder op Partij voor de Dieren en op GroenLinks. Nu kiest ze voor Rutte. Over té rechtse standpunten van de VVD maakt ze zich geen zorgen. Ze is het eens met mensen die zeggen dat Rutte met alle winden meewaait. Maar daarom is Rutte "juist zo fijn om op te stemmen", zegt de 30-jarige Amsterdamse.
Er zijn meer mensen die er zo over denken. De 63-jarige Hannes Negerman stemde een groot deel van zijn leven links, maar gaat nu voor Rutte. Bij een andere lijsttrekker zou de voormalige vakbondsman afhaken. "Als de VVD dan teruggaat naar haar oude principes, dan ga ik waarschijnlijk weer schuiven. Rutte wordt soms links genoemd en dat klopt wel denk ik. Hij is niet echt een zuivere VVD'er."
'Links en rechts achterhaalde termen'
Mark Rutte zelf vindt de VVD nog steeds rechts. "Ik vind links en rechts sowieso achterhaalde termen", zegt hij tegen Nieuwsuur. Maar als u mij met het mes op de keel zou dwingen, dan is Nederland een centrumrechts land en de VVD is een centrumrechtse partij."
Maar de VVD kiest, na al jaren compromissen gesloten te hebben met linksere partijen, nu ook zelf voor een linksere koers. Het verkiezingsprogramma dat de partij vandaag presenteert bevat "ouderwetse" VVD-standpunten als strengere eisen aan migranten en het strafbaar stellen van illegaliteit.
Tegelijkertijd maakt de partij ook een stap naar links met een pleidooi voor een sterke overheid, een hoger minimumloon en minder marktwerking. De VVD wil de rafelrandjes van het kapitalisme bijschaven.
Risico op rechterflank
Dat zorgt er wel voor dat sommige kiezers afhaken. Slager Cees van den Heuvel stemde jaren VVD, maar vindt dat de partij is "afgedwaald". Hij heeft moeite met een aantal zaken. "Het klimaatakkoord, immigratie, veel geld betalen aan Brussel, dat soort zaken."
Volgens politicoloog Tom van der Meer is er een risico dat de VVD op de rechterflank inlevert, nu de partij meer richting het midden beweegt. "Maar dan moet daar wel een acceptabele uitdager staan. Vorig jaar was Forum voor Democratie sterker, maar die uitdager heeft het zichzelf lastig gemaakt. En de PVV heeft het imago niet mee te besturen. Voor rechtse kiezers die invloed willen hebben op regeringsbeleid is er rechts dus niet echt een alternatief. Dat maakt het voor de VVD makkelijker om naar het midden te hellen."
Samenwerking met PVV
Rutte zelf heeft eerder gezegd dat het "niet goed voorstelbaar is" dat de VVD en de PVV samen gaan regeren. Dat is niet veranderd, zegt hij nu. Bij Forum voor Democratie houdt Rutte de deur verder open, al maakt het volgens hem veel uit hoe Forum zich opstelt. "Gaat het dan om het FVD in Brabant waar we goed mee samenwerken, of om het FVD dat vooral de egomachine van Thierry Baudet is? Die vraag moet beantwoord worden."
Zo lang Rutte populair is in de coronacrisis, is het volgens Van der Meer riskant om hem op leiderschap aan te vallen. "Toch zien we dat gebeuren. CDA-leider Hugo de Jonge presenteert zich als premiers-kandidaat, D66-leider Sigrid Kaag doet dat ook. Maar dat werkt vooral in het voordeel Rutte, want leiderschap is juist zijn sterke punt."
De vervlechting van Rutte en de VVD zorgen nu voor virtuele winst, maar leveren volgens Van der Meer ook een gevaar op. "Als Rutte het moeilijk gaat krijgen dan sleurt hij de VVD mee in zijn val. En wat we in het verleden zagen bij andere partijen, is dat als de premier vertrekt je wel de helft of een derde van de zetels kan verliezen."