Corruptie bij politie: niet alleen met verleiding, maar ook met bedreiging

In ruim 20 miljoen chatberichten in het omvangrijke EncroChat-onderzoek is de politie op corruptie binnen de eigen gelederen en andere opsporingsdiensten gestuit. Jan Struijs, voorzitter van de Nederlandse Politie Bond (NPB), is geschrokken van de ernst en omvang de zaak.

"We zien meer en meer dat het niet alleen om verleiding gaat, maar ook om bedreiging. Dit zie je niet alleen bij politiemensen, maar ook bij notarissen en advocaten. Ze worden nadrukkelijk onder druk gezet. Die agressiviteit die daarmee gepaard gaat, daar maak ik me zorgen over", aldus Struijs.

Korpschef Henk van Essen noemt de corruptie "onmiskenbaar aanwezig" en zijn er "rotte appels die criminelen behulpzaam zijn". Hoewel corruptie van alle tijden is, lijkt het er wel op dat die in omvang toeneemt, zegt de korpschef.

Maar hoe voorkom je dat een agent een "rotte appel" wordt? Het EncroChat-onderzoek moet hierin meer inzicht verschaffen, zegt politiewoordvoerder Robbert Salome. "Vragen als: waarom doet een agent dit? Wordt iemand onder druk gezet, gaat het om puur financieel gewin, of heeft iemand schulden? Dat is informatie die ons gaat helpen."

Professionele vraag

Struijs wil dat politieagenten niet alleen in de opleiding, maar doorlopend worden bijgeschoold als het gaat om corruptie. "We moeten leren van eigentijdse afbreukrisico's." Als voorbeeld geeft hij een agent die in zijn vrije tijd in de kroeg een biertje drinkt, daarvan een foto op sociale media plaatst en vervolgens in diezelfde kroeg benaderd wordt door criminelen.

"Op het moment dat een politieman of douanebeambte onder druk gezet wordt, omdat criminelen zeggen: ik ga iets met je gezin doen, dan moet zo'n persoon veilig kunnen melden dat hij wordt benaderd."

Politiesocioloog Jaap Timmer van de Vrije Universiteit Amsterdam benadrukt het belang van vertrouwen. "Je moet van elkaar weten wat er speelt. Dat betekent ook dat je de privésituatie kent. Mensen kunnen veranderen. Iemand die ooit gescreend is, kan jaren later zo plat als een dubbeltje worden."

Volgens Struijs heerst er soms een taboe om elkaar te bevragen. "Terwijl het een hele professionele vraag is om te vragen waar de ander zich mee bezighoudt."

Sluw en heimelijk

Als een corruptiezaak aan het licht komt, hoor je volgens Struijs dan ook vaak: 'Hè? Die! Die is zo goed', wat aangeeft dat corruptie lastig te herkennen is. "Het verloopt sluw en heimelijk. Vaak zijn het mensen die sociaal erg intelligent zijn."

Er zijn talloze programma's binnen de politie die transparantie bevorderen. Ook Otto Adang, gedragswetenschapper en verbonden aan de Politieacademie, beaamt dat integriteit in de opleiding centraal staat. "Er zijn vier kernwaarden geformuleerd: integer, betrouwbaar, moedig en verbindend. Als je handelt in tegenspraak met een van deze kernwaarden, dan is dat reden voor ontslag", legt Adang uit.

Wat moet helpen 'platte dienders' eerder te herkennen is de invoering van de nieuwe wet screening. Dit wetsvoorstel ligt nu bij de Eerste Kamer en moet het mogelijk maken niet alleen nieuwe medewerkers, maar ook hun omgeving te screenen. Ook bevat de nieuwe wet een meldplicht, om relevante veranderingen in persoonlijke omstandigheden, zoals bijvoorbeeld schulden, door te geven.

Naïef

"We zijn naïef geweest", besluit Jan Struijs van de NPB. "Corruptie is een uitvloeisel van de georganiseerde misdaad. De georganiseerde misdaad is veel dichter tegen de overheid gekropen. Dat ondermijnt en ontwricht onze samenleving."

Struijs pleit daarom voor een 'Deltaplan' voor de bestrijding van de georganiseerde misdaad in Nederland, waarin politie, douane, Belastingdienst, marechaussee en bedrijfsleven samenwerken.

"Het gaat niet alleen om geld en mensen, maar daar zit wel een probleem. We spelen nu met oude kleren in de Champions League", stelt Struijs. "Neem het onderzoek naar EncroChat: dat gaat vier jaar duren. Ik denk niet dat de georganiseerde misdaad vier jaar lang stil blijft zitten. Als het zo doorgaat, dan loop je altijd achter de feiten aan."