Minister Stef Blok van Buitenlandse Zaken wil af van zijn extern volkenrechtelijk adviseur. Deze bekijkt of het ministerie handelt in lijn met het internationaal recht. Het contract van de adviseur, André Nollkaemper, is verlopen en het ministerie zegt dat de functie nu "niet ingevuld" wordt. Minister Blok wil volkenrechtelijke kwesties voortaan laten toetsen door een brede groep experts.
De extern volkenrechtelijk adviseur in zijn huidige vorm werd benoemd naar aanleiding van de Nederlandse politieke steun aan de Amerikaans/Britse invasie in Irak. De Commissie-Davids constateerde in 2010 dat daar geen adequaat volkenrechtelijk mandaat voor was. De extern volkenrechtelijk adviseur was één van de belangrijkste aanbevelingen van de Commissie-Davids.
Blok wil zijn voorstel om voortaan advies van een groep te vragen binnenkort met de Tweede Kamer bespreken. De coalitie is verdeeld: VVD en CDA zijn voor, maar D66 en ChristenUnie zijn kritisch.
Einde van volkenrechtelijk adviseur?
"Als de Kamer hierin meegaat, betekent dat het einde van de volkenrechtelijk adviseur", constateert Nollkaemper. De geestelijk vader van de functie zelf, Willibrord Davids, noemt het "risicovol" als de functie zou verdwijnen. "Je hebt één individu met gezag nodig, die snel kan adviseren. Een groep is daar veel minder goed toe in staat."
Andre Nollkaemper, hoogleraar internationaal recht aan de UvA, bekleedde sinds 2012 de functie van volkenrechtelijk adviseur. Hij bracht verschillende adviezen uit, met name over de vraag in hoeverre het kabinet zich mocht mengen in de oorlog in Syrië en Irak. Nollkaemper waarschuwde bijvoorbeeld voor het leveren van wapens aan strijdgroepen in Syrië, en bepleitte terughoudendheid bij bombardementen in het land. Dergelijke acties zouden volgens hem op gespannen voet kunnen komen te staan met het internationaal recht.
'Functioneert niet'
Twee jaar geleden liet Nollkaemper zich opvallend kritisch uit toen bleek dat het ministerie van Buitenlandse Zaken in het geheim gewapende groeperingen in Syrië had gesteund die mensenrechten schonden en samenwerkten met Al-Qaida. Het ministerie had Nollkaemper buiten dit staatsgeheime programma gehouden, maar toen Nieuwsuur en Trouw verschillende feiten aan het licht brachten, schreef Nollkaemper alsnog een advies en stuurde dat aan de Tweede Kamer.
Daarin uitte hij ernstige twijfels over het steunprogramma. Ook sprak hij zijn verbazing uit over het feit dat het ministerie hem niet om advies had gevraagd, en schreef dat de functie van volkenrechtelijk adviseur niet functioneerde zoals de Commissie-Davids het bedacht had.
De VVD en het CDA juichen het voorstel van Blok toe. Martijn van Helvert (CDA) noemt het een "goed idee" om de adviseur te vervangen door een groep. Sven Koopmans (VVD) zegt dat "ook de beste experts verschillend over zaken denken". Volgens Koopmans is het "bevorderlijk" wanneer verschillende deskundigen "gezamenlijk tot een opinie" komen.
Oppositiepartijen waarschuwen juist voor het schrappen van de adviseur. Bram van Ojik (GroenLinks): "Vervanging door een commissie leidt snel tot slappe compromissen en grijze brij waaruit de minister kiest wat hem bevalt." Liliane Ploumen (PvdA) noemt het "een slechte zaak" als de functie verdwijnt. "Wat de PvdA betreft wordt er zo snel mogelijk een nieuwe externe adviseur aangesteld."
Ik vind het nogal voorbarig dat je één van de belangrijke aanbevelingen van de Commissie-Davids in de prullenbak gooit.
Sadet Karabulut (SP) is "verbijsterd" over de opstelling van met name het CDA: "Wij zijn juist opgetrokken met het CDA op dit (Syrië-)dossier om openheid te krijgen, en nu dat niet gelukt is, kan het CDA toch niet voor dit plan zijn?"
Ook coalitiepartijen ChristenUnie en D66 willen de volkenrechtelijk adviseur behouden. Sjoerd Sjoerdsma (D66): "Mij bekruipt het gevoel dat het kabinet een beetje wil gaan shoppen in verschillende opvattingen die er zijn onder deskundigen."
Veel Kamerleden brengen het belang van de Commissie-Davids in herinnering. Sjoerdsma: "Een van de lessen was dat Nederland met Den Haag als hoofdstad van vrede en recht, goed kijkt of buitenlandse inzet in lijn is met het internationaal recht. Ik vind het dan nogal voorbarig dat je één van de belangrijke aanbevelingen van de Commissie-Davids in de prullenbak gooit, alleen omdat je toevallig last hebt gehad van de adviezen van de adviseur."
Volgens Davids is de volkenrechtelijk adviseur nu zelfs nog belangrijker geworden dan tien jaar geleden. "Even los van de morele discussie, zie je de laatste tijd ook een tendens dat mensen proberen om de Nederlandse staat in de Nederlandse rechtszaal financieel aansprakelijk te stellen voor internationale onrechtmatige daden", zegt de voormalig president van de Hoge Raad. "Neem de vrouwen van Srebrenica. Nederland is een betrouwbare en solide crediteur, een rijk land, daar is geld te halen. Het ministerie moet dus goed afwegen welke aansprakelijkheid zijn daden met zich mee kunnen brengen."
