Navalny vergiftigd door het Kremlin? Hij zou niet de eerste zijn

De hoofdarts die Aleksej Navalny behandelde, was gisteren duidelijk: de Russische oppositieleider en criticus van president Poetin is niet vergiftigd. Navalny lag sinds donderdag in coma in het ziekenhuis van de Russische provinciestad Omsk, nadat hij onwel was geworden aan boord van een vliegtuig. Vanochtend vroeg is hij overgeplaatst naar een ziekenhuis in Berlijn; daar wordt hij later vandaag verwacht.

Volgens de Russische artsen lijdt Navalny aan een zeldzame stofwisselingsziekte, veroorzaakt door een lage bloedsuikerspiegel. Maar critici, waaronder Navalny's eigen entourage, betwisten die verklaring. Zij zijn ervan overtuigd dat de thee die hij dronk voordat hij aan boord ging, vergiftigd was.

Giflaboratorium

Dat vermoeden komt niet uit de lucht vallen. Russische veiligheidsdiensten hebben een lange geschiedenis met het gebruik van gif. Al in 1921 gaf toenmalig Sovjetleider Lenin opdracht tot het inrichten van een speciaal laboratorium, waarin wetenschappers zochten naar middelen om vijanden van de staat efficiënt uit te schakelen.

Het laboratorium, officieel Wetenschappelijk Onderzoeksinstituut Nummer 2, bleef ook na de val van de Sovjetunie in gebruik. Over wat er nu gebeurt is officieel weinig bekend. De Britse krant The Guardian schrijft dat bronnen bij geheime diensten ervan uitgaan dat de functie van het lab sinds de oprichting nauwelijks is veranderd.

Want ook de Russische inlichtingendienst FSB, de opvolger van de KGB, staat erom bekend regelmatig gif te gebruiken tegen politieke tegenstanders van het Kremlin. Denk bijvoorbeeld aan de aanslag in 2018 op dubbelspion Sergej Skripal in Groot-Brittannië, met het middel novitsjok. Of de moord op dissident Alexander Litvinenko in 2006; hij stierf door enkele slokken radioactieve thee.

Hieronder zetten we meer voorbeelden op een rij:

Of Poetin persoonlijk toestemming heeft gegeven voor de vergiftigingen, is niet duidelijk. Bewijs daarvoor is er alleen indirect, schrijft Ruslandkenner Luke Harding in The Guardian. "Het grote aantal slachtoffers, in eigen land en het buitenland, suggereert dat het Kremlin deze gebeurtenissen ziet als een onaangenaam maar noodzakelijk kwaad. Ze zenden een boodschap naar de maatschappij."

Zo'n 'boodschap' kreeg ook oppositieleider Navalny eerder al. In 2017 raakte zijn oog beschadigd, nadat hij door onbekenden op straat werd aangevallen met giftige verf. Daarnaast beweren hijzelf en zijn arts dat hij vergiftigd werd tijdens een gevangenisstraf, vorig jaar. Artsen in de gevangenis ontkenden dat en weten Navalny's gezondheidsklachten toen aan een allergische reactie.

Vergiftigd of toch stofwisselingsziekte?

Is de oppositieleider afgelopen donderdag zeker vergiftigd? Die vraag is van een afstand onmogelijk te beantwoorden, zegt Majorie van Duursen, hoogleraar toxicologie aan de VU. "Over welke symptomen Navalny precies vertoont, en waarom hij op de IC ligt, is niets naar buiten gebracht. Daar kunnen we dus weinig conclusies uit trekken."

Op het scenario dat de oppositieleider nu lijdt aan een stofwisselingsaandoening, reageert ze sceptisch. "Dat zou betekenen dat hij nu levensbedreigend ziek is van een ernstige aandoening waar hij zijn hele leven nog nooit last van heeft gehad. Dat kan natuurlijk, maar het is erg onwaarschijnlijk."