President Wit-Rusland dreigt in speech, 'maar mensen trappen er niet meer in'

• Iris de Graaf

  redacteur Buitenland

De verkiezingen staan voor de deur in Wit-Rusland, ook wel de 'laatste dictatuur van Europa' genoemd. Komende zondag gaan de Wit-Russen naar de stembus. Maar het is nog maar de vraag of Aleksandr Loekasjenko, die Wit-Rusland sinds 1994 met harde hand leidt, voor de zesde keer tot president wordt gekozen.

De straten van het land zijn al weekenden op rij gevuld met tienduizenden demonstranten die Loekasjenko zat zijn. Ze scharen zich massaal achter oppositiekandidaat Svetlana Tichanovskaja. Ook dinsdag stond een bijeenkomst gepland van Tichanovskaja. De mensen die zich al verzameld hadden, werden direct aangehouden door de politie.

Loekasjenko voelt de druk: hij sprak de natie anderhalf uur lang toe. Die speech werd ook door Wit-Russen hier in Nederland gevolgd.

Bedreigend en schofferend

"Als ik bij deze speech aanwezig was geweest, dan zou ik zijn weggelopen", zegt Marina Ulyashyna, die naar Nederland kwam om te studeren. Ze woont hier nu 20 jaar, en volgt de situatie in Wit-Rusland op de voet.

Volgens Ulyashyna was de toon van Loekasjenko "bedreigend en schofferend". Zo zei Loekasjenko onder andere: "Het is op dit moment nog geen echte oorlog in Minsk, maar het is overduidelijk dat mijn tegenstanders een bloedbad aan het organiseren zijn". Verder zei hij dat zijn belangrijkste taak nu is dat het leger voor komende zondag wordt voorbereid op de "weerstand en bedreigingen" in het land.

"Het is een truc die hij altijd gebruikt", vertelt Ulyashyna. "Hij dreigt met geweld en hoopt daarmee dat mensen doen wat hij zegt. Hij richt zich tot de militairen, de oppositie. Hij scheldt ze uit. Dat heeft tot nu toe eigenlijk altijd gewerkt. Maar mensen trappen er niet meer in; dat zie je terug in de massale protesten. Hij is zijn geloofwaardigheid volledig kwijt."

Frustraties

Dat vindt de Wit-Russische Valeria Krasovskaja ook. Ze heeft de toespraak bewust niet gekeken. "Het heeft voor mij geen waarde. Alles wat hij zegt is een leugen, het is een crimineel".

Krasovskaja woont in Nederland. Ze verhuisde nadat haar vader in 1999 onverwachts, samen met een vriend, spoorloos verdween. Volgens de Wit-Russische autoriteiten is hij onvindbaar en is er niets bekend over zijn verdwijning. Maar een onafhankelijk onderzoek vanuit de EU zegt iets anders.

Krasovkaja's vader en zijn vriend zouden op 16 september zijn ontvoerd, en diezelfde nacht zijn vermoord. "Mijn vader was bekend in de zakenwereld. Zijn goede vriend was een politicus, die Loekasjenko wilde afzetten en zelf president wilde worden. Een dag voor de afzettingsprocedure zou beginnen, verdwenen ze allebei."

Het frustreert Krasovskaja dat er al jaren niets verandert aan de positie van Loekasjenko. "Hij is al 26 jaar president, er zijn geen consequenties voor de moord op mijn vader. Consequenties die ook echt iets veranderen", voegt ze toe. Zij verwacht dan ook niets van de verkiezingen komende zondag. En ook niet dat er een revolutie komt door de huidige protesten. "Ik heb jarenlang de hoop gehad rondom verkiezingen dat de situatie in Wit-Rusland zou veranderen. Dat er een andere president zou komen. Maar die hoop heb ik ook alweer lang geleden opgegeven."

Ulyashyna is ook pessimistisch over de verkiezingsdag. Volgens haar gaat het niet uitmaken wat mensen stemmen, omdat toch al vaststaat hoe de stemmen geteld gaan worden. "De uitslag is bij elke verkiezing standaard zo'n 75% voor Loekasjenko. Dit jaar zal dat niet anders zijn", vertelt Ulyashyna. "Maar", voegt ze toe, "de straat heeft eigenlijk al gekozen. Volgens hen is Tichanovskaja de winnaar. Maar dat gaan we helaas niet terugzien in de officiële uitslag".

Of mensen die uitslag gaan accepteren is dan ook nog maar de vraag. Volgens Krasovskaja is het verkiezingsresultaat bij vorige verkiezingen ook nooit geaccepteerd, maar dat weerhield Loekasjenko er nooit van om aan de macht te blijven. "Zelfs internationale organisaties hebben de uitslag niet geaccepteerd, sancties opgelegd en dergelijke. Toch verandert het nooit."

'Dien je volk'

"Hij gaat zeker proberen de macht in handen te houden", zegt Ulyashyna. "Waarschijnlijk gaat dat hem ook lukken, maar dan wel ten koste van heel veel bloed". Ze vreest dat de dreigementen van Loekasjenko niet bij woorden blijven. "Hij was echt kwaad tijdens de speech, dreigt met zoveel geweld. Als er zondag opnieuw zoveel mensen demonstreren, kan ik me niet voorstellen dat het ingrijpen zonder bloedvergieten gaat."

De enige hoop van Ulyashyna op een goede afloop zondag is als het leger de kant van het volk zou kiezen. "Als het leger aan onze kant staat, dan is er veel mogelijk in Wit-Rusland. Dan kunnen we echt dingen veranderen. De oppositie herinnert het leger al weken aan hun belangrijkste taak: dien je volk, niet je president. Hopelijk luisteren ze."