Burgemeesters willen meer maatregelen, maar minister is de baas

• Erika de Joode

  redacteur Online

Wel of geen mondkapjesplicht? En wel of geen verplichte coronatest als je op vakantie bent geweest in een risicogebied? Het Outbreak Management Team (OMT) buigt zich vandaag over deze vraagstukken, nu de roep om extra maatregelen steeds luider klinkt.

Onder anderen de burgemeesters Aboutaleb (Rotterdam) en Halsema (Amsterdam) pleiten voor nieuwe regels, maar minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid geeft vooralsnog niet thuis. In een persconferentie vorige week riep hij Nederlanders vooral op om zich aan de bestaande regels te blijven houden. "Zo niet, dan is de kans groot dat burgemeesters lokaal strengere maatregelen moeten gaan nemen."

Maar wat kunnen burgemeesters doen? Bij rampen als deze, een epidemie van een infectieziekte uit groep A (de hoogste categorie), heeft de minister van Volksgezondheid de leiding, bepaalt de Wet publieke gezondheid. Dat betekent dat de inhoud van de infectiebestrijdingsmaatregelen landelijk wordt bepaald.

De voorzitters van de veiligheidsregio's - veelal burgemeesters van grote gemeenten - hebben wel wat ruimte om zelf maatregelen te treffen, maar die moeten wel in lijn zijn met wat landelijk is vastgelegd. Ze kunnen bijvoorbeeld strengere voorwaarden verbinden aan samenkomsten.

Eén kapitein

Burgemeesters hebben een meer uitvoerende rol, legt noodrechtspecialist Adriaan Wierenga van de Rijksuniversiteit Groningen uit. "Met andere woorden: zij moeten doen wat de minister zegt. Die laatste kan wel variëren in de maatregelen die hij treft. De minister kan bijvoorbeeld zeggen: in de ene regio gaan we striktere regels opleggen dan in de andere regio."

Maar dat blijft een landelijke beslissing. "Er moet één kapitein op het schip zijn. En dat is in dit geval de minister", aldus Wierenga. "Dat is ook logisch, want die zit op het departement waar de inhoudelijke kennis aanwezig is."

Plunderen

Toch kunnen burgemeesters hun stempel op de maatregelen drukken: via handhaving en ordeherstel. "Als ergens nu nog oogluikend wordt toegestaan dat mensen geen anderhalve meter afstand houden, kan de betreffende burgemeester of voorzitter van de veiligheidsregio besluiten om dat strenger te gaan controleren", legt Wierenga uit.

"En stel dat er een landelijke lockdown komt en de inwoners van een gemeente slaan aan het plunderen, dan is het aan de burgemeester om daartegen op te treden. Op die manier kunnen toch regionale verschillen ontstaan, dat hebben we de afgelopen tijd ook gezien: er wordt verschillend gehandhaafd."

En is het instellen van een lokale lockdown geen mogelijkheid voor lokale bestuurders? Niet op eigen gezag in ieder geval, zegt een Justitiewoordvoerder. "Dat is een zeer vergaande maatregel, die een breder effect heeft op Nederland." Mocht een lokale lockdown noodzakelijk en proportioneel lijken, dan moet die maatregel sowieso eerst aan de orde komen in een bestuurlijk overleg met het kabinet, zegt hij.

Verplichte quarantaine

Geldt hetzelfde voor het verplicht stellen van quarantaine na een positieve coronatest, wat burgemeester Aboutaleb graag wil? Dat is iets ingewikkelder. De wet biedt voorzitters van de veiligheidsregio's de kans om inwoners met een type A-infectie (zoals covid-19) in het ziekenhuis te laten opnemen of in isolatie te plaatsen. Maar dan moeten ze wel kunnen aantonen dat de inwoner een ernstig gevaar vormt voor de volksgezondheid.

Wim Voermans, hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden, spreekt van "zware voorwaarden". De opgelegde quarantaine moet worden gemeld aan de officier van justitie en uiteindelijk beslist de rechter over de voortzetting, vertelt hij. En dat dus allemaal voor één besmet persoon. "Je kunt op deze manier niet zomaar een hele wijk quarantaine opleggen", zegt Voermans.

Volgens burgemeester Aboutaleb is hier "geen beginnen aan", zei hij vorige week in Nieuwsuur. "Je ziet ook dat niemand het doet." Volgens Aboutaleb hebben burgemeesters een zwakke basis:

Dan de mondkapjes, het andere hete hangijzer dat vandaag wordt besproken in het OMT. Het kabinet heeft de experts gevraagd om een nieuw advies over dit onderwerp. Ook hier geldt dat het lokale gezag niet over de maatregel gaat, maar er zijn in dit geval ook andere bezwaren. In NRC zeggen deskundigen dat het kabinet op korte termijn geen mondkapjesplicht kan invoeren, omdat de noodverordening waarin die moet worden opgenomen daar niet geschikt voor is.

Een mondkapjesplicht grijpt in op de persoonlijke levenssfeer van mensen, zegt Wim Voermans. "Dat is een grondrecht dat niet langdurig mag worden ingeperkt door een noodverordening. Je mag dat alleen doen als je het wettelijk hebt vastgelegd en de volksvertegenwoordiging er dus mee heeft ingestemd. Dat is bij een noodverordening niet het geval."