Gespannen relatie China-VS: 'Dit is een nieuw dieptepunt'

De relatie tussen China en de Verenigde Staten is gespannen: over en weer beschuldigen de landen elkaar van spionage en diefstal van intellectueel eigendom. Tegelijkertijd zijn ze verwikkeld in een langslepend handelsconflict en ruziën ze over mensenrechten, Hongkong en de aanpak van de coronacrisis.

Zo noemt president Trump het coronavirus steevast het China-virus, tot ergernis van de Chinese leider Xi Jinping. Maar het blijft niet alleen bij mondeling geruzie. De laatste episode in het conflict is de sluiting van het Amerikaanse consulaat in de miljoenenstad Chengdu: een reactie van China op de gedwongen sluiting van het Chinese consulaat in de Amerikaanse stad Houston. Vanuit dit consulaat werd volgens de Amerikanen door China een spionagenetwerk gerund.

Koude wind

"Als je over en weer diplomatieke posten gaat sluiten, dan is dit de facto een dieptepunt", aldus correspondent Sjoerd den Daas. "Er is misschien feitelijk geen sprake van een Koude Oorlog, omdat beide landen nog met elkaar communiceren. Maar je kunt op zijn minst spreken van een koude wind."

Vandaag vertrokken de Amerikanen uit het consulaat in Chengdu. Het gebouw werd meteen ingenomen door China en het naambord op de gevel afgedekt:

De Verenigde Staten hebben na de sluiting van dit consulaat nog vier consulaten verspreid over het land en een in Hongkong, plus een ambassade in de Chinese hoofdstad. Het consulaat in Chengdu bediende het westelijke binnenland van China, waaronder de regio Tibet. Den Daas: "Het vormde de oren en ogen van het Amerikaanse diplomatieke netwerk richting Tibet en Xinjiang, verder in het westen van het land."

Dieptepunt in relatie VS-China

Frans-Paul van der Putten, China-deskundige van Instituut Clingendael bestempelde de verhoudingen een week geleden als "het grootste dieptepunt in de relatie tussen de VS en China, sinds het begin van de diplomatieke betrekkingen in de jaren 70".

Maar waarom bereiken die betrekkingen juist nu zo'n dieptepunt? Volgens Den Daas is er sprake van een perfect storm: "Het China van Xi toonde zich de laatste jaren sowieso al zelfverzekerder, zowel binnen als buiten de landsgrenzen. Al sinds zijn aantreden in 2017 stelt Trump zich spijkerhard op tegen de Chinezen, en nemen de spanningen op alle fronten toe: van handel tot technologie tot ideologie. Onder meer de coronacrisis en 'Hongkong' hebben die ruzie nog verder op het spits gedreven."

Oog om oog, tand om tand

Volgens het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken zijn de oplopende spanningen aan de Amerikanen te wijten. "De verantwoordelijkheid ligt volledig bij de VS", aldus Peking. De Verenigde Staten daarentegen zeggen dat het reageert op de houding van China. "China is in eigen land tirannieker en treedt wereldwijd harder op tegen vrijheid. President Trump zegt: het is genoeg", aldus minister Pompeo van Buitenlandse Zaken op een persconferentie.

Volgens Den Daas kon China niet anders dan reageren op de sluiting van het consulaat in Houston en de beschuldiging van spionage. "Het is oog om oog, tand om tand. China moet reageren, ook om voor eigen publiek de rug recht te houden. Dat is echt de enige reden waarom ze nu het consulaat in Chengdu sluiten."

Peking wil geen verdere escalatie in aanloop naar de Amerikaanse verkiezingen in november, legt Den Daas uit. "China hoopt dat de ergste storm na de verkiezingen in november gaat liggen, maar het land weet ook dat er - als het gaat om diplomatieke betrekkingen - geen resetknop bestaat. Peking hoopt alleen dat er na de verkiezingen wellicht weer wat scherven gelijmd kunnen worden."

Tot die tijd zullen de spanningen en verhoudingen naar alle waarschijnlijkheid niet veranderen. De onzekerheid over welke grootmacht de baas is, voedt de actuele spanningen. Den Daas: "Als China en de Verenigde Staten nu op volle kracht gaan armpje drukken, dan wint de VS in deze fase. Als Amerika zou willen dan kan het China nog op de knieën krijgen, ook in militair opzicht. Maar niemand weet hoe die verhoudingen over een paar jaar liggen."