'Tweede Kamer moet beter geïnformeerd worden'

• Jorn Jonker

  politiek verslaggever

De Tweede Kamer moet beter geïnformeerd worden door het kabinet, vinden Kamerleden en meerdere deskundigen. Ze slaan vanavond alarm in Nieuwsuur omdat ze het de laatste jaren te vaak fout zien gaan. Ze eisen dat de overheid niet alleen kabinetsbesluiten deelt, maar als de Kamer dat vraagt ook de documenten die laten zien hoe die besluiten tot stand kwamen. Dat laatste is het kabinet echter niet van plan om altijd te doen.

De kinderopvangtoeslagaffaire bij de Belastingdienst is het meest recente, bekende voorbeeld van informatie die niet of niet direct naar boven kwam. Ondanks dat Kamerleden, en ook journalisten van RTL en Trouw, er naar vroegen. Maar er zijn veel meer voorbeelden. De laatste jaren leken de politieke schandalen bijna altijd te gaan over informatie die niet direct naar boven kwam ondanks vragen van de Kamer: van het bonnetje van de Teevendeal tot aan Toyota's die door de overheid werden geschonken aan omstreden Syrische rebellen.

SP-Kamerlid Renske Leijten, samen met collega-Kamerlid Pieter Omtzigt van het CDA een van de onthullers van de toeslagenaffaire, ziet een patroon. "Als het gaat om het controleren van de macht, dat is hoe ik het bekijk, een illusie", verzucht ze. Informatie komt volgens haar vaak niet naar boven omdat het ambtenarenapparaat dat niet wil. "Je mag alles weten als je meegaat in de koers van het beleid. Maar als je daar tegenin gaat, dan gaan de luiken dicht."

Haar collega Pieter Omtzigt ziet, net als de Raad van State overigens, dat ministeries hun archivering vaak niet op orde hebben en dat de gevraagde informatie mede daarom er niet is of onvindbaar is. Volgens hoogleraar staatsrecht Wim Voermans komt dat ook omdat er enorm bezuinigd is op die informatiehuishouding bij ministeries.

Feiten verdraaid en achtergehouden

Volgens SGP-voorman Kees van der Staaij is het "van de zotte" hoe lang hij met regelmaat moet wachten op informatie. En als Kamerleden niet de juiste informatie kunnen krijgen of niet op tijd, kunnen ze ook niet goed de macht controleren of die op het juiste moment bijsturen.

Nadat de Kamer recent weer een stuk niet bleek te hebben gekregen in de toeslagenaffaire, eiste Omtzigt dat Kamervoorzitter Khadija Arib hier premier Mark Rutte op gaat aanspreken. Dat zal binnenkort plaatsvinden.

Het steekt Omtzigt dat de Raad van State in een recent advies stelt dat er weliswaar te veel fout gaat met de informatievoorziening aan de Kamer, maar tegelijkertijd ook stelt dat er geen bewijs is dat er structureel feiten worden verdraaid en achtergehouden. "Ik nodig de heren van de Raad van State uit om twee weken stage te lopen op mijn kantoor."

Dan zouden ze volgens Omtzigt zijn werkelijkheid zien: "Als ik om documenten vraag duurt het vaak veel te lang voor ik ze krijg, als ik ze al krijg." En hij ziet bijvoorbeeld dat ambtelijke stukken bewust het stempel 'concept' blijven houden, zodat het kabinet ze volgens de regels niet hoeft te verstrekken.

Niet structureel

Ook hoogleraar Voermans snapt weinig van dat oordeel van de Raad van State. Hij ziet, bij een kleine rondgang, veel voorbeelden van achtergehouden informatie.

Thom de Graaf, vice-president van de Raad van State, reageert dat hij ook ziet dat veel informatie "moeilijk of laat boven tafel" komt en soms is er ook wel degelijk sprake van "bewust niet informeren". "Maar wij zien geen bewijs voor dat er bewust structureel feiten worden achtergehouden en verdraaid. Dat gebeurt wel, daar zijn voorbeelden van", maar dat is iets anders dan dat het structureel gebeurt, vindt De Graaf.

Recht op informatie

Waar de hele Tweede Kamer het in elk geval over eens is, is dat individuele Kamerleden ook altijd onderliggende documenten zouden mogen opvragen. Dus niet alleen de kabinetsbesluiten zelf, maar ook de ambtelijke stukken die duidelijk maken hoe dat besluit is genomen. Een motie van Omtzigt die dat recht onderstreept, is unaniem aangenomen en ook deskundigen als Voermans en Guido Enthoven (gepromoveerd op informatievoorziening aan de Kamer) zeggen dat Kamerleden dat recht hebben.

Maar het kabinet blijft het artikel 68 in de grondwet iets anders uitleggen, blijkt uit een reactie van minister Ollongren (Binnenlandse Zaken) aan Nieuwsuur. Op de vraag of het kabinet onderliggende stukken gaat geven als een individueel Kamerlid daar om vraagt, zegt ze: "Dat hangt toch echt van de casus af. In sommige gevallen kan je dat gewoon doen en in andere gevallen kunnen er redenen zijn, bijvoorbeeld omdat het het belang van de staat zou schaden of omdat er individuele persoonlijke opvattingen (van ambtenaren, red.) in staan." Wel wil Ollongren de archivering van ministeries verbeteren.