President Trump slikte het preventief, de Braziliaanse regering adviseert coronapatiënten om het te gebruiken en ook in Nederland springen partijen ervoor in de bres: het malariamedicijn hydroxychloroquine als geneesmiddel tegen het coronavirus. Maar dat is niet onomstreden: het middel zou niet effectief zijn en mogelijk zelfs dodelijke bijwerkingen hebben.
De Wereldgezondheidsorganisatie zette een proef rond het medicijn gisteren "voorzichtigheidshalve" stop. Waarom is er zo veel discussie over dit geneesmiddel?
Allereerst: wat is hydroxychloroquine?
Hoewel veel mensen er tot voor kort waarschijnlijk nog nooit van hadden gehoord, is hydroxychloroquine geen nieuw medicijn. De tabletten zijn al bijna zeventig jaar op de markt, oorspronkelijk om malaria te voorkomen en te bestrijden. In de loop der jaren zijn daar toepassingen bij gekomen. Zo wordt het middel ook voorgeschreven bij bepaalde reumatische aandoeningen.
Wat heeft dat met het coronavirus te maken?
Wereldwijd zijn wetenschappers al maandenlang bezig met onderzoek naar hoe een covid-19-infectie kan worden bestreden. Daarbij kijken ze ook naar bestaande medicijnen. Eind februari concludeerden Chinese onderzoekers bijvoorbeeld dat het malariamedicijn chloroquine, verwant aan hydrochloroquine, effectief lijkt.
Daar kwam in maart een studie bij waaruit bleek dat hydroxychloroquine nog beter zou werken dan chloroquine, althans: in vitro, dus op cellen in het laboratorium. Dat zegt nog niets over de werking bij patiënten.
President Trump noemde hydroxychloroquine in combinatie met het antibacteriële middel azitromycine in maart een potentiële "game changer":
De Nederlandse Stichting Werkgroep Antibioticabeleid (SWAB), die artsen adviseert bij de behandeling van infectieziekten, raadde het experimentele gebruik van (hydroxy)chloroquine bij corona-infecties aanvankelijk aan. Wel in beperkte doses en alleen met uitdrukkelijke toestemming van patiënten die onder strikte controle staan van artsen in het ziekenhuis.
Maar in een nieuwe versie van de richtlijn is de SWAB daarvan teruggekomen, naar aanleiding van nieuwe onderzoeken.
Waarom wordt hydroxychloroquine nu dan ontraden?
In het kort: omdat er geen grote klinische onderzoeken zijn waaruit blijkt dat (hydroxy)chloroquine het coronavirus effectief bestrijdt. Terwijl wel is aangetoond dat het toedienen van de malariamiddelen aan coronapatiënten ernstige bijwerkingen kan hebben, zoals hartritmestoornissen en daardoor uiteindelijk zelfs hartfalen.
Het laatste grote onderzoek naar hydroxychloroquine werd eind vorige week gepubliceerd, in het wetenschappelijke tijdschrift The Lancet. De onderzoekers concludeerden dat het middel niet werkt bij een corona-infectie en dat patiënten die zijn behandeld met malariamiddelen meer kans hebben om te overlijden. De Wereldgezondheidsorganisatie besloot daarop om het wereldwijde onderzoek naar het gebruik van (hydroxy)chloroquine tegen het coronavirus stil te leggen.
Maar er klinken ook kritische geluiden. Arts-microbioloog Marc Bonten van het UMC Utrecht noemt de studie in The Lancet bijvoorbeeld geen onderzoek, maar een "registratie van zo'n 90.000 patiënten". In het radioprogramma Nieuws en Co zei hij eerder vandaag: "De onderzoekers hebben gekeken hoe die patiënten het hebben gedaan en wat voor geneesmiddelen ze hebben gehad. Daar kwam inderdaad uit dat de patiënten met hydroxychloroquine het niet beter deden en meer bijwerkingen hadden. Maar het is maar zeer de vraag of je dat op basis van zo'n analyse mag concluderen."
Er lopen wereldwijd nog allerlei andere onderzoeken naar experimentele behandelmethodes zoals met hydroxychloroquine. In Nederland pleit onder meer Forum voor Democratie daarvoor.
Hoe wordt er in Nederland dan eigenlijk gedacht over de malariamiddelen?
Minister De Jonge van Volksgezondheid wil hydroxychloroquine niet beschikbaar maken voor de eerstelijnszorg. "Ik vind het overigens ook niet aan politici om experimentele toepassing van geneesmiddelen aan te prijzen", zei hij vorige week in de Tweede Kamer.
Maar ook het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) is er duidelijk over: "Schrijf geen middelen voor waarvan de werkzaamheid nog niet is aangetoond, zoals antivirale middelen of (hydroxy)chloroquine", staat op de website.
Als je dat soort middelen al gebruikt, dan moet dat in onderzoeksverband gebeuren, voegt senior wetenschappelijk NHG-medewerker Monique Verduijn daaraan toe. "Je ziet dat oudere mensen vaak meer last hebben van een corona-infectie. Dat zijn ook de mensen die in verhouding vaker last hebben van de bijwerkingen van (hydroxy)chloroquine, zoals hartritmestoornissen."
Vorige maand tikte de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd nog een Limburgse huisarts en apotheker op de vingers, omdat zij coronapatiënten een combinatie voorschreven van onder meer hydroxychloroquine en het antibioticum azitromycine. Een "coronacocktail", noemt het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen zo'n combinatie. Een woordvoerder licht toe: "De werkzaamheid van het geneesmiddel is niet aangetoond, maar het heeft wel forse bijwerkingen die zelfs fataal kunnen zijn."
Maar die bijwerkingen treden dan toch ook op bij bijvoorbeeld reumapatiënten, voor wie het medicijn bedoeld is?
Ook dan kunnen er inderdaad bijwerkingen zijn. Maar als (hydroxy)chloroquine wordt gebruikt bij coronapatiënten is de dosering hoger dan bij malaria- of reumapatiënten. Dat vergroot mogelijk het risico op dosisgerelateerde bijwerkingen als hartritmestoornissen, verwacht bijwerkingencentrum Lareb. Reumapatiënten staan bovendien altijd onder begeleiding, hun situatie wordt gemonitord.
