Als het menselijk gedrag niet verandert, is er heel snel sprake van een nieuwe pandemie. Dat zeggen zoölogen en andere wetenschappers die onderzoek doen naar ziektes die overspringen van dier naar mens, de zogeheten zoönosen.
Daarvan zullen we er steeds meer gaan zien, zegt de Britse zoöloog Peter Daszak. "Dit is het tijdperk van de pandemie. Het wordt aangejaagd door het feit dat we steeds meer reizen en handelen. Een virus springt niet zomaar over van een Aziatische vleermuis naar mij. Er zijn steeds meer mensen en we komen dichterbij het dier."
Dat zijn de perfecte omstandigheden om een virus snel over de wereld te laten verspreiden, zegt Daszak. "Het heeft weinig zin om vanuit onze westerse leunstoel alleen naar die exotische Chinezen en hun dierenmarkten te wijzen. Of te zeggen: die ziekten ontstaan daar, dus wij zijn hier veilig."
Ziekte X
Begin 2018 was Daszak een van de deelnemers aan een werkgroep van wereldgezondheidsorganisatie WHO die waarschuwde voor 'Ziekte X': een pandemie waarvan de oorzaak nog onbekend was maar die wereldwijd een crisis in de volksgezondheid zou kunnen veroorzaken.
"Ziekte X symboliseert de wetenschap dat een ernstige internationale epidemie kan worden veroorzaakt door een ziekteverwekker die op dit moment nog niet bekend is als de oorzaak van een ziekte bij de mens", zei de WHO destijds in een officiële verklaring.
Daszak: "Covid-19 blijkt Ziekte X te zijn. En hier zal het niet blijven. Er leven naar schatting zo'n 1,7 miljoen virussen onder wilde dieren. Slechts een klein deel daarvan zal schadelijk zijn voor de mens, maar we moeten wel uitvinden welke dat zijn. Uit die virussen kunnen pandemieën ontstaan."
Toch luisterden beleidsmakers twee jaar geleden nauwelijks naar de wetenschappers, zoals ze dat in 2007 ook al niet deden toen een vooraanstaand medisch tijdschrift de aanwezigheid van "een groot aantal SARS-achtige virussen in vleermuizen, in combinatie met exotische dierenmarkten in China" als een "tijdbom" omschreef.
We willen reizen en snel goedkope, of juist geavanceerde producten hebben. Op basis daarvan maken we keuzes.
De Amerikaanse wetenschapsjournalist David Quammen reist normaal gesproken de wereld over om onderzoek te doen naar virussen en virusjagers. Nu verblijft hij in zijn huis in de Amerikaanse staat Montana. Hij zegt verbaasd te zijn dat mensen zo verbaasd zijn over de huidige pandemie.
"De wetenschap sprak, maar de politiek luisterde niet. Politici geloofden misschien wel dat er een pandemie zou komen, maar ze dachten dat dat niet binnen hun politieke termijn zou gebeuren. En daarom namen ze geen stappen om zich voor te bereiden. Zo verslapte iedereen."
Waarom gebeurt het nu?
Quammen kwam in 2013 met zijn bejubelde boek Zoönose en werkt momenteel aan een boek over het coronavirus dat in 2022 moet uitkomen. Voor hem is het duidelijk: wij hebben de omloopsnelheid van het coronavirus aan onszelf te danken.
"Waarom gebeurt het nu, en niet vijftig of honderd jaar geleden? Simpel: er zijn 7,7 miljard mensen op aarde, en we willen reizen, we hebben honger en verbruiken onze natuurlijke hulpbronnen. We willen snel goedkope, of juist geavanceerde producten hebben. Op basis daarvan maken we keuzes."
En die keuzes hebben gevolgen, zegt Qammen. "Voor die nieuwe iPhone moet coltan worden gewonnen. Dat gebeurt in Congo, waar de mijnwerkers tussen de wilde dieren werken en leven. Die mijnwerkers moeten eten, en ze eten niet alleen rijst maar ook bushmeat. En zo springt het virus over. Alles hangt met elkaar samen."
De aarde veranderen
We zouden daarom ons gedrag moeten aanpassen, aldus de wetenschapsjournalist. "Het gaat om concrete dingen: minder reizen en minder vlees eten. Maar bijvoorbeeld ook nadenken over het effect op de wereld als je kinderen krijgt. Het zijn pijnlijke, maar niet onmogelijke dingen waar we over na moeten denken."
Zoöloog Daszak gelooft dat verandering nog mogelijk is. "Als we inzien dat wij dit veroorzaken, kunnen we het dus ook tegenhouden. Daarom ben ik optimistisch gestemd. We kunnen de aarde veranderen. Om pandemieën te voorkomen en de aarde en onszelf gezonder te maken."