Hét gezicht van de coronacrisis in ons land is premier Mark Rutte. Aanvankelijk wat lacherig handenschuddend, maar nu in een centrale rol, met een klein team vertrouwelingen om zich heen.
Veel partijen prijzen zijn rol als crisismanager. Toch zijn er ook vragen of hij het coronavirus aanvankelijk niet heeft onderschat. "Die vragen zijn er ook binnen de coalitie, maar zelfs de meeste oppositiepartijen vinden het nu nog te vroeg om deze vraag hardop te stellen", zegt politiek verslaggever Arjan Noorlander. "Rutte zelf benadert de crisis zo a-politiek mogelijk."
Tegenspraak organiseren
Uri Rosenthal, crisisdeskundige, oud-minister en vertrouweling van de premier, denkt dat Rutte bij uitstek geschikt is om een crisis te leiden. "Het is een misverstand dat er bij een crisis maar één is die op alle knoppen drukt. In een crisis gaat het er juist om dat je beseft dat anderen het werk moeten doen, en dat moet je arrangeren. En dat kan Rutte als geen ander."
Volgens Rosenthal is Rutte ook iemand die tegenspraak organiseert. "Rutte is een man die precies wil weten hoe het in elkaar zit. Hij is niet tevreden met algemene verhalen of theorieën, hij vraagt naar de feiten." Toch zijn juist die feiten niet altijd voorhanden: kenmerk van een crisis is dat je niet alle informatie hebt, maar wel beslissingen van levensbelang moeten nemen.
Hoe bouwen we een nieuwe samenleving na corona? Dan heb je een visie nodig. En dat is niet het sterke punt van Rutte.
Anders dan in andere landen heeft de premier in ons staatsbestel eigenlijk geen heel grote rol, zegt hoogleraar bestuursrecht Paul Bovend'eert. "We zijn in Nederland niet zo gesteld op sterke leiders. Qua bevoegdheden heeft de premier niet zo veel in de melk te brokkelen, heel anders dan in het buitenland." Zo beschikt Rutte niet over "doorzettingsmacht" om besluiten door te drukken. Ook kan hij geen ministers ontslaan, zoals bondskanselier Angela Merkel in Duitsland wel kan.
Dit is ook terug te zien in de manier waarop de crisis bij ons wordt aangepakt. Zo verschilt onze lockdown niet veel met andere landen, maar volgens Rosenthal wel hoe die tot stand wordt gebracht. "In Frankrijk zegt president Emmanuel Macron met instructies en commando's 'Dit moet je doen'. Bij ons is de anderhalve meter een sterk pleidooi. Mensen zijn bereid zich zo te gedragen, maar dan moeten ze wel weten waarom."
Tien jaar poepen
Van tv-toespraak tot benadrukken dat we genoeg wc-papier hebben om tien jaar te poepen: Rutte is ook voor het grote publiek het gezicht van de crisis. "In het begin was D66 echt kritisch op de vele verschillende persconferenties, waar ook te jolig werd gedaan. Maar sinds de tv-toespraak van Rutte gaat de crisiscommunicatie steeds beter", zegt D66-fractievoorzitter Rob Jetten.
Rutte introduceert termen als "de intelligente lockdown" en probeert ook vooruit te kijken met termen als "het nieuwe normaal" in de "anderhalvemetersamenleving".
Vooruitkijken
Toch zijn er volgens politiek verslaggever Noorlander ook vragen over de rol van Rutte na de eerste crisisfase. "De rol van pragmatische crisismanager past helemaal bij hem, maar binnen de coalitie zijn ook mensen die het tijd vinden om vooruit te kijken. Binnenkort komen de politieke keuzes weer op tafel, want deze crisis zal verstrekkende gevolgen hebben. Gaat hij zich dan weer opstellen als de kampioen bezuinigen?"
Volgens Thierry Baudet van Forum voor Democratie is Rutte meer een situatiemanager, dan een crisismanager. "Hij kijkt naar de bestaande situatie, maar kijkt niet vooruit. Dat blijkt wel uit het feit dat we in februari nog een vliegtuig met mondkapjes richting China hebben gestuurd."
GroenLinks-leider Jesse Klaver prijst juist de crisisaanpak van Rutte, maar stelt wel vraagtekens bij de volgende fase. "Hoe bouwen we een nieuwe samenleving na corona? Om dat nieuw vorm te geven moet je een visie hebben, een stip op de horizon. Zo goed als Rutte is als crisismanager, op dat terrein heeft hij zich nog niet bewezen."
