Duitse politiek in crisismodus: wat is er aan de hand?
Het stormt in de Duitse politiek. Eerst was er de ontzetting over het verbreken van het cordon sanitaire tegen de Alternative für Deutschland (AfD) in de deelstaat Thüringen. Daarna sloegen de vlammen over naar de hoofdstad, waar de grootste partij CDU in een crisis belandde. Voorzitter Annegret Kramp-Karrenbauer vertrekt en zal dus bondskanselier Merkel niet opvolgen. Wat is er aan de hand?
Nooit, maar dan nooit meer, zal extreemrechts een rol in de politiek spelen. Zoveel had Duitsland wel geleerd na het trauma van het nationaalsocialisme. Of toch niet? Dat vragen veel Duitsers zich nu af.
Vorige week kozen de CDU en de liberale FDP een nieuwe minister-president met hulp van de rechts-populistische AfD. Die partij ligt in Duitsland geregeld onder vuur.
Zo hebben sommige partijleden van de Thüringse AfD banden met neonazi's. De flankbeweging Der Flügel wordt in de gaten gehouden door de veiligheidsdiensten en hun leider Björn Höcke noemde het Holocaust-monument in Berlijn een "symbool van schande". Hij keurt de herdenkingscultuur in het land af en wil dat Duitsers weer trots zijn op hun geschiedenis.
De samenwerking is extra gevoelig omdat in Thüringen de nazi's negentig jaar geleden hun eerste politieke successen boekten door de destijds gevestigde partijen te steunen.
Vanwege de ophef legde Thomas Kemmerich kort na aantreden zijn functie als minister-president alweer neer. In een persconferentie benadrukte Kemmerich dat hij niet wil samenwerken met de AfD:
Meestemmen met zo'n partij, zoals de CDU en de FDP deden in Thüringen, is volgens een groot deel van de Duitsers ongekend. "Allemaal samen tegen het fascisme", klonk er bij demonstraties in het hele land. Bondskanselier Merkel noemde de gang van zaken "onvergeeflijk" en de uitslag moet volgens haar worden "teruggedraaid".
Vervolgens lukte het CDU-voorzitter Kramp-Karrenbauer niet de lokale CDU'ers in Thüringen achter de wens van de partijtop voor nieuwe verkiezingen te krijgen. En dan heb je als hoogste partijchef in Berlijn een probleem.
Miss Verständnis
Het was voor Kramp-Karrenbauer, die in Duitsland vaak AKK wordt genoemd, het zoveelste debacle. In de veertien maanden dat ze de partij leidt, haalde ze vooral het nieuws met onhandige opmerkingen en geruzie.
Ze kreeg het bijvoorbeeld aan de stok met Youtuber Rezo, die in aanloop naar de Europese verkiezingen volop aandacht kreeg vanwege zijn felle kritiek op het beleid van de CDU. AKK reageerde gepikeerd, sprak over "propaganda" en suggereerde stemadviezen op internet te censureren.
Later noemde ze dat een misverstand. Maar die misverstanden stapelden zich op en daar wisten de Duitse satirische programma's wel raad mee. Ze kroonden AKK tot "Miss Verständnis" en "Pannegret Kramp-Karrenbauer".
Leegloop in het midden
Het liet de kiezer niet onberoerd. Na het aantreden van Kramp-Karrenbauer verloor de CDU stevig bij alle verkiezingen. Maar ook de sociaaldemocratische regeringspartij SPD zakte diep weg.
De Duitse middenpartijen lopen leeg, terwijl die op de flanken - de Groenen op links en de AfD op rechts - groeien. Sindsdien is het crisis in het politieke midden. De SPD vervangt daarom vorig jaar de voorzitter en kiest twee opvolgers, die zich tot nu toe erg kleurloos en zonder duidelijke visie door Berlijn bewegen.
En nu is de CDU dus ook haar leider kwijt en moet de partij op zoek naar een nieuwe, mogelijke opvolger van bondskanselier Merkel.
Gedonder binnen de CDU
Van buitenaf lijkt de partij kalm en vredig naar die opvolger te zoeken, maar binnen de CDU dondert het. Grootste twistpunt is de AfD. Een stroming binnen de partij peinst er niet over ook maar een vinger uit te steken naar de rechts-populisten. Anderen fluisteren voorzichtig om maar eens met de AfD om tafel te gaan.
De opvolger van AKK bepaalt welke kant de partij opgaat. Een van de kandidaten is Friedrich Merz, die het veertien maanden geleden nog nipt verloor van AKK. Ook de huidige minister van Gezondheidszorg Jens Spahn en de minister-president van Noordrijn-Westfalen Armin Laschet lijken wel trek te hebben in het partijvoorzitterschap. Vooral de eerste twee mannen zijn aanzienlijk conservatiever dan Merkel.
Mogelijk wordt de nieuwe partijvoorzitter gekozen op een ingelast partijcongres in mei of juni. Tot dat moment zal de CDU vooral met zichzelf bezig zijn.
Dat baart politiek commentatoren zorgen. Binnenkort neemt Duitsland het tijdelijke voorzitterschap van de Europese Unie over. Als grootste economie zou Duitsland de EU op koers en bij elkaar moeten houden. Maar het land heeft zelf nu de grootste moeite het politieke roer recht te houden.
