Hoe komt PFAS in de grond? 'We zijn het rioolputje van West-Europa'

• Lisa Schallenberg en Rob Koster

  redacteuren Economie

Nog niet zo lang geleden had bijna niemand in Nederland van PFAS gehoord, nu wordt het - weliswaar vaak in kleine hoeveelheden - bijna overal in de Nederlandse bodem gevonden en legt het een groot aantal bouwwerkzaamheden stil. Als het eenmaal in de grond zit, krijg je het er bijna niet meer uit. PFAS heeft niet voor niets de bijnaam forever chemicals.

Terwijl alle aandacht lijkt uit te gaan naar de verplaatsing van met PFAS verontreinigde grond, is de bron van het probleem nog niet opgelost. Sterker nog: er is nog veel onduidelijkheid over waar alle PFAS-stoffen precies vandaan komen.

Hoe de bouwsector last heeft van PFAS (en wat dat nou precies is), legde NOS op 3 eerder uit in deze video:

PFAS-stoffen worden veel gebruikt omdat ze brandwerend zijn en water en vuil afstoten. Ze worden toegepast in veel alledaagse producten zoals verf, kleding, pannen en cosmetica.

Van fabriek Chemours in Dordrecht is bekend dat er PFAS-stoffen worden geproduceerd, en ook in Helmond is eerder PFAS vrijgekomen bij de fabriek Custom Powders.

Maar waar het spul in Nederland nog meer vandaan komt, is op dit moment niet bekend. Omdat het in zo veel producten kan zitten, heeft het ministerie geen overzicht van alle locaties in Nederland waar PFAS gebruikt wordt, laat een woordvoerder weten. Dat wordt nog onderzocht.

'Rioolputje van West Europa'

Naast het feit dat het onduidelijk is waar de PFAS in Nederland precies vandaan komt, hebben we ook te maken met uitstoot van buitenlandse fabrieken.

"Wij krijgen ook PFAS uit omringende landen, zoals Duitsland en België", zegt Martin van den Berg, hoogleraar toxicologie aan de Universiteit Utrecht. Via de lucht en het water komen die ook deze kant op; ook in de Rijn is PFAS aangetroffen. "We zijn op die manier min of meer het rioolputje van West-Europa."

Maar niet alleen door fabrieken komt PFAS in de grond. Ook door het gebruik van producten met PFAS komt het in het milieu terecht. Op bijvoorbeeld brandoefenlocaties zijn vaak hoge concentraties PFAS te vinden, omdat het in blusschuim zit. Welke bron voor welk deel verantwoordelijk is voor de verspreiding van PFAS in de grond, is op dit moment niet te zeggen.

Afvalstromen

Daarnaast is er weinig zicht op alle manieren waarop PFAS zich verder verspreidt, zoals via afvalstromen. Eerder deze week bleek dat bij afval-transport van Chemours in Dordrecht naar België sprake was van PFAS-besmetting. Daarover loopt een strafrechtelijk onderzoek tegen het bedrijf.

Via een andere afvalbesmetting is een PFAS-stof van Chemours waarschijnlijk terechtgekomen in een fabriek in Almelo. In augustus publiceerde de Inspectie Leefomgeving en Transport een rapport waarin daarvoor indirect bewijs werd gevonden. De fabriek in Almelo had geen enkele link met Chemours, die de stof produceerde.

De Inspectie Leefomgeving en Transport concludeerde toen dat er te weinig sprake is van een overkoepelend en samenhangend optreden tegen de verspreiding van deze PFAS-stof, het zogenoemde GenX. Medio november kon de inspectie nog niets nieuws melden over eventuele genomen stappen om dat probleem op te lossen.

GroenLinks vindt dat er een te gebrekkige controle is op PFAS in afvalstromen. Terwijl het vervoer van grond streng wordt gecontroleerd, zijn leveranciers van afval pas bij een concentratie van 0,1 procent verplicht om te melden dat er PFAS in zit.

"Onze regels voor PFAS in afval zijn veel slapper dan de regels die je hebt als je PFAS in het water wil lozen", zegt Kamerlid Suzanne Kröger. "Dus jarenlang hebben die stoffen in afval op allerlei plekken terecht kunnen komen." Zij vermoedt dat deze afvalstromen hebben kunnen bijdragen aan de verspreiding van PFAS.

Hoewel zulke transportprocessen volgens toxicoloog Martin van den Berg kunnen leiden tot een verhoging van PFAS-gehaltes op lokaal niveau, denkt hij niet dat ze verantwoordelijk zijn voor de brede verspreiding van PFAS in Nederland. "Het vrijkomen bij de productieprocessen bij fabrieken in westelijk Europa moeten we verder gaan beperken", vindt hij.

Reguleren

De overheid heeft een aantal PFAS-stoffen gekenmerkt als 'zeer zorgwekkend'. Dat betekent dat er strenge eisen worden gesteld aan het gebruik daarvan.

De ambitie van het kabinet is om alle duizenden PFAS-stoffen te verbieden, dat kondigden ze deze week aan. Maar "dat is niet van vandaag op morgen geregeld", zegt de woordvoerder erbij. Daar moeten op Europees niveau afspraken over worden gemaakt, en voordat dat voorstel in een wet is veranderd, zijn we jaren verder.

Een van de 6000 PFAS-stoffen, PFOS, is al verboden, en een tweede (PFOA) wordt volgend jaar verboden.