De inspecteur-generaal van de Amerikaanse inlichtingendiensten is 4 oktober verhoord in het impeachment-onderzoek naar Donald Trump. Maar de president is niet de enige ambtenaar in de VS die met zo'n procedure uit zijn functie kan worden gezet.
Tegen de president, de vice-president, maar ook tegen andere hoge functionarissen en rechters in de Verenigde Staten is impeachment mogelijk. De afzettingsprocedure is een stok achter de deur voor het Congres om machtsmisbruik tegen te gaan.
Wat is het precies?
Tegen Donald Trump loopt nu een impeachment-onderzoek. Slechts twee Amerikaanse presidenten zijn ooit 'impeached' - en dat leidde tegenstrijdig genoeg nooit tot daadwerkelijke afzetting.
Want impeachment is officieel maar een van de stappen in het hele proces om een president tot aftreden te dwingen. Terwijl in de volksmond de afzettingsprocedure als geheel wordt bedoeld.
Om precies te zijn is impeachment het punt waarop het Huis van Afgevaardigden, de Tweede Kamer als het ware, instemt met het gedwongen vertrek van de president. Daarmee is de afzetting nog niet rond: ook twee derde van de Senaat moet ermee instemmen. Pas dan moet de president echt zijn koffers pakken en neemt de vice-president het over.
In dit artikel lees je meer over hoe dit proces bij Trumps voorgangers verliep. En over de geschiedenis van impeachment. Te beginnen met de opvallende naam.
Perzik?
Het woord heeft niets te maken met een perzik, de vertaling van peach. Impeachment stamt af van het Franse woord empêcher, ofwel tegenhouden.
Van Frankrijk en Iran tot de Filipijnen en de VS: diverse landen hebben in de grondwet dit machtscontrolemiddel opgenomen. In de Amerikaanse grondwet staat letterlijk:
The President, Vice President, and all civil Officers of the United States shall be removed from Office on Impeachment for, and conviction of, Treason, Bribery, or other High Crimes and Misdemeanors.
Kortom: hoge ambtenaren kun je afzetten wegens verraad, omkoping en andere serieuze schendingen van de wet. Wat die twee laatste twee termen, high crimes en misdeameanor, precies betekenen is uit juridisch oogpunt vaag.
Zo'n afzettingspoging beginnen is een politieke keuze. Het is dan ook geen verrassing dat elke impeachment-procedure tegen een president is gestart toen de 'tegenpartij' de meerderheid had in het Huis. Ook nu: de Republikein Trump is president en de Democraten hebben de meerderheid in het Huis van Afgevaardigden.
Voor Trump was alleen tegen deze drie Amerikaanse presidenten een afzettingsprocedure gestart:
- Democraat Bill Clinton (1993 tot 2001).
- Republikein Richard Nixon (1969 tot 1974).
- Democraat Andrew Johnson, (1865 tot 1869).
Ook onder presidenten als Obama en Bush junior werd geprobeerd om impeachment op te starten, maar die pogingen strandden.
Clinton en 'that woman'
Clinton kwam in 1998 onder vuur te liggen vanwege een affaire met een stagiaire, in het Witte Huis. De toenmalige president ontkende glashard: "I did not have sexual relations with that woman, miss Lewinsky." Dat was een leugen.
Begin vorig jaar maakte de NOS een terugblik op het Clinton-schandaal:
Bij de stemming in het Huis oordeelde de meerderheid dat Clinton schuldig was aan meineed en belemmering van de rechtsgang. Impeachment was daarmee een feit. Daarna volgende de stemming in de Senaat, de laatste stap waarmee de president wordt afgezet.
55 senatoren stemden 'schuldig' en 45 'onschuldig' op de aanklacht meineed. De tweede aanklacht leidde tot 50-50 als uitslag. Clinton kon opgelucht adem halen, de benodigde tweederdemeerderheid was er niet. In de polls stond Clinton er sterker voor dan ooit tevoren.
Op heterdaad betrapt
Bij Nixon verliep het andersom. Toen het impeachment-onderzoek in zicht kwam, deed hij het goed in de peilingen. Maar dat veranderde toen er meer details over het zogeheten Watergate-schandaal naar buiten kwamen.
In 1972 waren vijf mannen op heterdaad betrapt bij een inbraak in het hoofdgebouw van de Democraten, het Watergate-complex. Die bleek uitgevoerd door de commissie die de herverkiezing van Nixon moest veiligstellen.
Ook over dit schandaal maakte de NOS een terugblik:
De president had zijn politieke tegenstanders af laten luisteren, zo bleek uit een transcript van een vrijgegeven telefoongesprek. Daarmee was obstructie van de rechtsgang nauwelijks nog te ontkennen.
Impeachment was slechts een kwestie van tijd. Dat wist ook Nixon en daarom hield hij de eer aan zichzelf. Op 8 augustus 1974 maakte hij zijn aftreden bekend, nog voor het tot een stemming in het Huis van Afgevaardigden was gekomen. Vicepresident Gerald Ford nam het over.
Johnson had geluk
Andrew Johnson was vicepresident onder Abraham Lincoln, totdat die in 1865 werd doodgeschoten. Johnson nam het stokje over en hij heeft de twijfelachtige eer om als eerste president te worden impeached.
De Democraat kreeg het aan de stok met zijn minister van Defensie Stanton. Johnson ontsloeg Stanton en maakte zich daarmee kwetsbaar, want dit ontslag had eigenlijk goedgekeurd moeten worden door de Senaat. Het Huis stemde in 1868 daarom in met impeachment.
De stemming in de Senaat was een thriller: er was één stem te weinig voor de vereiste tweederde-meerderheid. Johnson kon blijven zitten. En 151 jaar later is er nog altijd geen president in de VS afgezet na impeachment.