Miljoenen varkens en kippen minder, hoeveel stikstof scheelt dat?

Regeringspartij D66 wil het aantal varkens en kippen op termijn halveren om de stikstofuitstoot terug te dringen. Het zal dan moeten gaan om miljoenen dieren, want er zijn nu in Nederland zo'n 1,7 miljoen runderen, 12,5 miljoen varkens en 100 miljoen kippen. Welk effect heeft het schrappen van ruim 6 miljoen varkens en 50 miljoen kippen voor de uitstoot van stikstof?

Weinig, zo blijkt.

De discussie over stikstof gaat met name over ammoniak (NH3) en stikstofoxide (NOx). Ammoniak komt van dieren in de landbouw en veeteelt. Voor stikstofoxiden zijn de uitlaatgassen van het verkeer (met name diesels) en de uitstoot van industrie verantwoordelijk.

In 2017 is in Nederland zo'n 184 miljoen kilo stikstof (ammoniak + stikstofoxiden) uitgestoten. Dit aantal is gebaseerd op cijfers van het RIVM (zie kader). Daarvan komt 106 miljoen kilo voor rekening van de landbouw. Varkens en kippen stoten van het landbouw-deel respectievelijk 17 en 9 procent uit. Veruit het grootste deel, 57 procent, komt voor rekening van koeien.

Toch is nu juist de uitstoot van stikstof niet het belangrijkste, maar het effect ervan op het milieu, dat wordt gemeten aan de hand van hoeveel stikstof er neerdaalt in natuurgebieden.

Dat gaat zo: stikstof wordt zoals gezegd in de vorm van ammoniak uitgestoten door de landbouw. Boeren gebruiken poep van koeien, varkens en kippen als mest voor gewassen. Een deel van die mest verdampt als ammoniak, komt in de lucht en slaat weer neer in de natuur. Die stikstof verrijkt vervolgens de bodem. En daardoor verliezen zeldzame planten, die het juist goed doen op voedselarme grond, het van planten die van voedselrijke grond houden.

Alhoewel naast ammoniak ook stikstofoxide voor verrijking zorgt, is ammoniak stukken schadelijker. Dit komt omdat die stof ook nog de bodem verzuurt en daarmee de biodiversiteit aantast. Overigens heeft ook stikstofoxide een negatieve bijwerking: het is schadelijk voor je gezondheid, vooral voor je longen.

Van alle neergedaalde stikstof in Nederland komt een groot deel uit het buitenland; zo'n 35 procent. Voor bijna 40 procent is de Nederlandse landbouw verantwoordelijk, blijkt uit berekeningen van het RIVM. Daarmee is de Nederlandse landbouw de grootste producent van schadelijk stikstof. Alhoewel hier geen specifieke cijfers over beschikbaar zijn, kan er volgens het RIVM vanuit worden gegaan dat varkens en kippen ook hier zo'n kwart voor hun rekening nemen.

4 procent minder uitstoot

Kortom: het effect van het schrappen van de helft van alle varkens en kippen heeft een beperkt effect op de uitstoot van stikstof. Terwijl de landbouw goed is voor 40 procent van de uitstoot, veroorzaken varkens en kippen maar zo'n 8 procent. Wat betreft het neergedaalde stikstof is het aandeel van varkens en kippen zo'n 10 procent. Een halvering van het huidige aantal zorgt dus voor 4 procent minder uitstoot oftewel 5 procent minder neergedaalde stikstof.

Als de buitenlandse stikstof niet wordt meegeteld, liggen deze percentages echter aanzienlijk hoger, benadrukt D66-Kamerlid De Groot.

Flink minder koeien zou veel meer effect hebben; die stoten immers 17 procent van alle stikstof uit. Overigens wil D66 ook het aantal koeien terugdringen, alleen wat minder drastisch.

Minister Schouten van Landbouw en VVD, CDA en ChristenUnie zien weinig in het halveringsplan van coalitiepartner D66. Toch is de krimp van de landbouwsector al wel ingezet. "We kijken of dat genoeg is, maar we kijken niet alleen naar deze sector", aldus Schouten.

Om de hoeveelheid stikstof in de natuur terug te dringen werkt de overheid sinds 2015 met het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Maar die aanpak voldoet niet, zo oordeelde vorige de Raad van State, de hoogste bestuursrechter van het land in mei. De overheid mag nu niet langer besluiten nemen die leiden tot meer uitstoot van stikstof bij natuurgebieden. Dat heeft onder meer gevolgen voor de bouw en voor snelheidsverhogingen op snelwegen.

Meer uitleg over stikstof is te zien in de onderstaande video: