En toen was daar ineens Ursula von der Leyen, drie keer minister onder Angela Merkel, christendemocraat, dochter van een politicus, moeder van zeven kinderen. En wellicht vanaf morgen de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie als een meerderheid van de afgevaardigden in het Europees Parlement voor haar stemt.
De afgelopen week presenteerde de Duitse Von der Leyen (60) zich in Brussel en Straatsburg. Haar campagne was, zoals een Duitse krant schreef, ook een vredesmissie. Zij moest sceptische parlementsleden ervan overtuigen dat ze, voorgedragen door staats- en regeringsleiders, de juiste vrouw voor de toppositie is en niet de afgeserveerde 'spitzenkandidaten' Frans Timmermans en Manfred Weber.
Von der Leyen was vooral het product van business as usual: heel veel achterkamertjes, terwijl die door het Europees Parlement nou net voor gesloten waren verklaard. Boven komen drijven na een vergadermarathon, een compromiskandidaat, konijn uit de hoge hoed van de Franse president Emmanuel Macron. En dus niet van de Duitse kanselier Angela Merkel, die zich onthield van stemmen bij haar voordracht. In de Duitse politiek werd aanvankelijk lauw (CDU) of zelfs vijandig (SPD) op haar benoeming gereageerd.
Intelligent en gedisciplineerd
Wie is zij eigenlijk, deze Ursula von der Leyen? Haar intelligentie en discipline worden alom geprezen, maar haar antenne voor het gemoed van de kiezers is minder ontwikkeld. Of beter: die antenne heeft zij nooit hoeven aanspreken.
Vriend en vijand zijn het erover eens dat ze het product is van kruiwagens. Haar vader Ernst Albrecht wijdde haar in de politiek van deelstaat Nedersaksen in, Angela Merkel haalde haar later naar Berlijn. Journalist Melanie Amann van weekblad Der Spiegel: "Zij heeft nooit voor haar politieke loopbaan hoeven vechten. Is altijd door machtige mensen naar voren geschoven. Is door Angela Merkel de landelijke politiek in gesleept."
Maar eenmaal in functie vocht zij wél voor haar standpunten, benadrukt Amann. Als minister van Gezinszaken, vanaf 2005, "zette zij zich in voor kwesties als het vrouwenquotum en de kinderbijlage".
Ursula drinkt ter ontspanning misschien een glas mineraalwater.
Von der Leyen komt uit een hecht, vroom protestant gezin. Haar vader was naast politicus en overtuigd Europeaan een zakenman. Haar moeder was, conform de Zeitgeist, huisvrouw, maar wel academisch geschoold: zij promoveerde in de filosofie. Ursula heeft zes broers van wie er een in zijn jeugd overleed. Journalist Michael Berger uit Hannover: "Ze komt uit een klassiek elitair gezin. Kinderen waren een bewijs van macht. Het hoorde er een beetje bij. Dat had je vroeger ook bij aristocratische families."
Von der Leyen zette in zekere zin de familietraditie voort. Ook zij kreeg zeven kinderen met haar man, een medicus en zakenman. Het gezin woont inmiddels in het herenhuis van haar vader, in het zeer landelijke gehucht Beinhorn bij Hannover. Maar er is ook een verschil: Ursula bleef niet thuis maar maakte carrière. De opvoeding van de kinderen werd deels uitbesteed aan professionals en deels overgedragen aan haar echtgenoot. Von der Leyen werkte, hard. Ze maakte zoveel uren dat ze volgens Berger een veldbedje op de kamer van haar ministeries had.
Te progressief?
Ze was dan wel lid van de CDU, maar in feite een minister zonder partij. De standpunten die ze innam op het gebied van emancipatie van vrouwen en homo's waren te progressief voor veel CDU'ers. Bij andere partijen werd ze vanwege die standpunten juist gerespecteerd. Maar geliefd was ze niet. Ook niet bij haar mentor Merkel. "Daarvoor zijn de verschillen te groot", zegt journalist Amann. "Merkel is als Oost-Duitse wantrouwend en nuchter. Ze drinkt na een lange werkdag graag een glas wijn. Ursula is ascetisch. Een product van het West-Duitse establishment. Zij drinkt ter ontspanning misschien een glas mineraalwater."
Als minister van Defensie (vanaf 2013) ging het goed mis met Von der Leyen. Ook nu dacht ze het te redden met een emancipatoire agenda: doorstroming van vrouwen, erkenning van homo's in het leger. Zinnig, aldus militair historicus Sönke Neitzel, maar niet de kern waar het bij het leger om draait. "Belangrijkste probleem is dat ze bij deze projecten de soldaten uit het oog verloor, de mensen met wie zij moest werken. De traditie van het leger heeft zij nooit begrepen. Zij is er niet in geslaagd het militaire bedrijf te doorgronden en door te dringen tot het soldatenleven."
Als ze het er als minister goed vanaf had gebracht, had ze kanselier kunnen worden.
In april 2017 kwamen sluimerende frustraties en wrijvingen aan de oppervlakte. Nadat in de pers rechts-radicale sentimenten in delen van het leger waren gesignaleerd sprak Von der Leyen in een interview van een Haltungsproblem bij de Bundeswehr, een gedragsprobleem. Duitsland was te klein. Neitzel: "Dat woord bleef hangen, werd omgebogen in een schandaal dat haar sindsdien achtervolgt. Van vertrouwen tussen haar en het leger is sindsdien geen sprake meer. De soldaten zijn gefrustreerd. Niemand wil meer een praatje met haar maken."
'Geen minister uit liefde'
Ook als manager lag zij daarna onder vuur. De Bundeswehr zou moeten werken met verouderd materieel en er zou te veel geld worden uitgegeven aan de verkeerde (hightech) projecten. Het parlement onderzoekt momenteel wat er allemaal mis is bij Defensie. "Zij was geen minister uit liefde voor Defensie", zegt Neitzel. "Ze zag het als een kans: als zij het er bij dit belangrijke ministerie goed vanaf bracht, had ze zich wellicht in een positie gemanoeuvreerd om kanselier te worden."
Die kans is nu verkeken. In Duitsland is haar rol uitgespeeld. Brussel is voor Von der Leyen een vlucht naar voren. Neitzel: "Zij is beter gekwalificeerd voor de functie van commissievoorzitter dan voor die van minister van Defensie. Het was al enkele jaren duidelijk dat zij een nieuwe baan ambieerde. Haar stap naar Brussel komt niet onverwacht."
Bijkomende voordelen: Von der Leyen woonde de eerste dertien jaar van haar leven al in Brussel. Zij spreekt goed Frans en Engels, woonde ook vier jaar in Amerika. De kwalificaties heeft ze, nu gaat het erom een meerderheid van de parlementsleden ervan te overtuigen dat zij hun vrouw voor de toekomst is.
