'Operatie Nachtwacht' van start en iedereen kan meekijken

• Mitchell van de Klundert

  redacteur Online

De Nachtwacht aanraken kon al niet, maar vanaf vandaag is het wereldberoemde schilderij nog iets verder weg voor bezoekers. Het werk van Rembrandt van Rijn hangt namelijk ten minste een jaar in een glazen huis, omdat het wordt onderzocht en daarna gerestaureerd. En het bijzondere is: de 'Operatie Nachtwacht' vindt plaats voor de ogen van het publiek.

Door het glas kan de Nachtwacht op zeven meter afstand nog gewoon bekeken worden. Bezoekers zullen dan ook meteen het onderzoeksteam met restauratoren, kunsthistorici, curatoren, data-scientists en fotografen aan werk zien.

Katrien Keune, 'Head of Science' bij het Rijksmuseum, geeft leiding aan het team. Het doel van het onderzoek is om zoveel mogelijk te weten te komen over het werk, vertelt ze aan de NOS. "Over welke verven Rembrandt gebruikte en waarom. Ook kijken we hoe de verf nu is veranderd. Neem bijvoorbeeld het hondje, daar zit een witte waas overheen. Dat is niet door Rembrandt gedaan. We willen dus weten hoe dit komt, wat er met de verf is gebeurd."

"We weten ook dat de Nachtwacht al meer dan 25 restauraties heeft gehad en we denken dat het schilderij onder meer daardoor steeds donkerder is geworden. Ook dat willen we verder onderzoeken."

Macroröntgenfluorescentiescanner

Om het onderzoek goed te kunnen uitvoeren, hangt het werk dus in een glazen huis. In de vloer zit een rails met een plateau. Daarop kunnen onderzoekers staan en zich omhoog, omlaag en opzij laten rijden. Zo kunnen ze tot vlak voor het werk komen. Onderzoeken gaat met een hoofdloep, die 10 keer vergroot. Ook is er een microscoop die gemonteerd zit op het plateau.

Toch is dit minutieuze onderzoek pas voor later bedoeld, zegt Keune. Eerst wordt namelijk de macroröntgenfluorescentiescanner in stelling gebracht. "Dit apparaat scant de Nachtwacht en zo komen we bijvoorbeeld te weten waar het lood zit op het doek. Dit is nodig om te weten welk pigment Rembrandt heeft gebruikt en krijgen we een beeld over de gebruikte verf."

Daarna volgen het maken van foto's met een enorm hoge resolutie. "We kunnen dan inzoomen op een oppervlakte vijf keer dunner dan een mensenhaar", zegt Keune. Ook wordt er een 3D-beeld van het werk gemaakt. "De grote uitdaging zijn de terabytes aan data die we verzamelen. Dat moeten we verwerken en daar zijn onze data-scientists voor. Zij zorgen ervoor dat we met alle gegevens ook echt iets kunnen."

De beschikbaarheid van nieuwe technieken, maar ook zeker de toegenomen computerkracht maakt dat nu het juiste moment is voor dit onderzoek, vertelt de onderzoeksleider. Ze wijst erop dat er ook eerder onderzoek en restauraties aan de Nachtwacht hebben plaatsgevonden, maar dat er nu zoveel meer mogelijk is.

Bekijk hieronder hoe Taco Dibbits, de directeur van het Rijksmuseum, de restauratie vorig jaar bekendmaakte:

Werken in een glazen huis is voor de onderzoekers wel even schakelen. Want hoe ga je om met al die bezoekers die je op de vingers kijken en je iedere dag weer op Instagram zetten met de hashag #Nightwatch?

"Ja, het is een unieke situatie", erkent Keune. "Maar iedereen in het team is een expert. Het is eigenlijk gewoon ons werk en we zijn allemaal goed voorbereid." Bij die voorbereiding horen ook wat veiligheidseisen. Zo gaan de onderzoekers altijd in labjas de ruimte in, hebben ze trainingen gehad over het bedienen van de lift en is er een rode knop, die alle apparatuur stilzet als er iets misgaat.

De restauratie

Pas na het uitgebreide onderzoek is het over ruim een jaar tijd voor stap twee: de restauratie. Ook die zal voor het oog van het publiek in het glazen huis worden uitgevoerd. In Gent hebben ze al ervaring met zo'n live-restauratie. Daar ging het om het 15de-eeuwse kunstwerk 'De Aanbidding van het Lam Gods'. Die restauratie kreeg een bijzonder einde: de kop van het Lam Gods is daar "serieus veranderd", aldus de restaurateur.

Kan zoiets ook gebeuren bij de Nachtwacht en kijken we dan straks naar een ander schilderij? Keune denkt van niet. "Het werk zal er straks wel beter uitzien, maar hoe precies is nog niet te zeggen. Ik verwacht wel meer diepte en een veel intensere ervaring."

Bekijk hieronder een interview met Susan Smelt, zij gaat straks de Nachtwacht restaureren:

Het schilderij uit 1642 terugbrengen naar het moment dat Rembrandt het afleverde, dat moeten we in ieder geval niet verwachten. "Terug naar het origineel is onmogelijk. Een aantal processen gebeuren gewoon door veroudering, maar je wilt wel zoveel mogelijk terug naar het oorspronkelijke schilderij", zegt Keune.

Het is nog wel even wachten op die nieuwe ervaring. Het komende jaar wordt het werk dus eerst nog onderzocht.