Eerste Kamer kiest nieuwe 'man met de hamer', maakt het uit wie het wordt?
De Eerste Kamer krijgt een nieuwe voorzitter. De 75 senatoren kiezen vandaag een primus inter pares die ze de komende vier jaar mag leiden. De recent geïnstalleerde Kamer heeft keuze uit Toine Beukering (Forum voor Democratie), Jan Anthonie Bruijn (VVD), Ruard Ganzevoort (GroenLinks) en Joris Backer (D66).
Vier kandidaten dus, maar wat maakt het eigenlijk uit wie de hamer hanteert in de zaal met de groene bankjes?
"In de dagelijkse gang van zaken moet het niet uitmaken wie de vergadering leidt, maar de visie van de voorzitter op de rol van de Kamer kan wel verschil maken", zegt ex-voorzitter Yvonne Timmerman-Buck. "De voorzitter is dienend wat betreft de inhoud, maar wel belangrijk voor de uitstraling", zegt haar opvolger René van der Linden.
Wat een voorzitter vooral moet doen, is opkomen voor de belangen van de Kamer. Daarover zijn de twee het eens. "Tegenover het kabinet bijvoorbeeld", zegt CDA'er Van der Linden, die voorzitter was tussen 2009 en 2011. "Bewindslieden komen bijvoorbeeld wel eens met smoesjes om niet naar de senaat te hoeven. Dan moet de voorzitter op zijn strepen gaan staan."
De senaatsvoorzitter moet zorgen voor "tijdige behandeling van wetsvoorstellen", legt Timmerman-Buck uit. Meestal in samenspraak met fractievoorzitters van alle partijen (het zogenoemde College van Senioren) wordt de agenda bepaald. En die agenda komt het kabinet, dat het gros van de wetsvoorstellen doet en dus moet verdedigen, niet altijd goed uit.
"Elke voorzitter heeft wel een bewindspersoon aan de lijn gehad die om politieke redenen de behandeling van een debat wilde verplaatsen", zegt Timmerman-Buck. "Ik had een keer een minister die zich erop beriep dat we beiden van het CDA waren. Die dreigde naar de partijvoorzitter te stappen als ik hem zijn zin niet gaf. Dat vond ik bijna lachwekkend."
"Ik was daarom misschien niet per se geliefd bij iedereen in het kabinet, maar een rechte rug vond ik belangrijk", gaat ze verder. "Een voorzitter moet de Kamer waardig en standvastig verdedigen."
Dat raakt aan het volgende belangrijke punt volgens de twee gewezen voorzitters: boven de partijen staan. Een voorzitter blijft Kamerlid, stemt dus gewoon mee, maar moet wel onpartijdig zijn.
Van der Linden: "Ik heb dat nooit ingewikkeld gevonden. Het is ook in het belang van de voorzitter om iedereen gelijk te behandelen. Daarmee creëer je een collegiale sfeer, en dan kan iedereen zich richten op de inhoud."
Het lukt voorzitters vaak prima om onpartijdig te zijn, ziet ook Bert van den Braak, hoogleraar parlementaire geschiedenis en Eerste Kamerkenner. "Je ziet weleens dat voorzitters juist strenger zijn voor partijgenoten, een soort overcompensatie. Dan letten ze net wat beter op de toegestane spreektijd."
De voorzitter moet de spreektijd in de gaten houden, maar er zijn meer procedures van belang. Bijvoorbeeld hoe debatten worden gevoerd en hoe je een motie indient. De komende tijd moet dat aan 44 nieuwe leden worden bijgebracht.
"Dat is best veel, maar bij mij was ook ongeveer de helft nieuw", zegt Timmerman-Buck, die de scepter zwaaide tussen 2003 en 2009. "Het is een misverstand dat veel nieuwe leden zorgen voor een leuke frisse wind. Het is eerder een aderlating voor het collectief geheugen."
Het is onder andere de taak van de voorzitter om nieuwelingen de mores van de senaat te leren. "Maar het is ook aan de voorzitter om er een geheel van te maken. Je bent een soort oliemannetje. Of olievrouwtje, in mijn geval."
En daarom mag je niet al te streng zijn in het begin, stelt Timmerman-Buck. "Je moet nieuwkomers die wat verkeerd doen met humor benaderen, dus niet afstraffen als ze de regels niet helder hebben."
Het Eerste Kamerlidmaatschap is een deeltijdfunctie, de meeste senatoren houden hun (betaalde of onbetaalde) nevenfuncties aan. Een aantal heeft politieke ervaring, maar het is geen vereiste. Op dit moment zitten onder meer directeuren, consultants en hoogleraren in de senaat.
"Het is leuk om een vergadering voor te zitten met mensen met een brede achtergrond", zegt Van der Linden. "Maar daarom is het belangrijk dat je als voorzitter ook verbindend werkt. En dat je leden stimuleert en tot hun recht laat komen."
Het Kamervoorzitterschap gaat niet alleen over wat er in de vergaderzaal gebeurt. Ook de uitstraling naar buiten toe is van belang. Op Prinsjesdag heeft de voorzitter een belangrijke rol, als voorzitter van de Verenigde Vergadering in de Ridderzaal waar de Troonrede wordt voorgelezen.
Toen ik voorzitter werd, heb ik als eerste beleidsdaad de Europese vlag op het gebouw laten zetten.
"Na de koning ben je protocollair de nummer twee", zegt Van der Linden. "Zo wordt dat ook echt gezien in het buitenland. Je kan Nederland een positieve uitstraling geven. Een Kamervoorzitter kan relaties openhouden, zodat landen in gesprek blijven." Parlementaire diplomatie was een speerpunt van Van der Linden. "Toen ik voorzitter werd, heb ik ook als eerste beleidsdaad de Europese vlag op het gebouw laten zetten."
In de twee jaar dat hij voorzitter was ontving hij delegaties uit het buitenland en ging hij zelf onder meer naar Kroatië, Turkije, Rusland, Duitsland en Albanië. "Daar werd u, misschien nog meer dan in eigen land, erkend en herkend als invloedrijk parlementair voorman", zei de griffier van de Eerste Kamer bij het afscheid van Van der Linden.
Timmerman-Buck had een ander speerpunt, vertelt ze. "Mijn visie was vooral dat de Kamer meer moest zijn dan de som van de fracties. Ik wilde de Kamer als instituut laten functioneren." Bij haar aantreden kwam de nieuwe voorzitter met een vierjarenplan. "Daarin stond onder meer dat we bewindspersonen voortaan gingen houden aan toezeggingen die ze hadden gedaan. Dus als ze zeiden 'dat ga ik onderzoeken', dan kwamen wij daar bij hen op terug."
De senaat als chambre de réflexion versterft in de cameralampen en gedijt in de luwte.
Dat heeft nog de nodige moeite gekost, vertelt ze. "De ene partij heeft er bijvoorbeeld niet altijd belang bij, partijpolitiek gezien, dat een minister een toezegging aan een andere partij nakomt. Maar het instituut als geheel heeft er wel belang bij, dus ik vond dat nodig."
Niet verwonderlijk vindt de oud-voorzitter het bewaken van de institutie dan ook de belangrijkste taak van haar aanstaande opvolger. Want de Eerste Kamer moet volgens Timmerman-Buck niet voor lief worden genomen. "De senaat als chambre de réflexion versterft in de cameralampen en gedijt in de luwte."
Naar verwachting is aan het eind van de middag bekend wie de schone taak krijgt om voor die luwte te zorgen. De kandidaten krijgen eerst ieder vijf minuten om hun kandidatuur mondeling toe te lichten. Vervolgens kunnen hun collega's vragen stellen. Aansluitend wordt er gestemd.
