"Met een kaart kom je overal: van Zoutelande tot Zoetermeer, van IJsland tot vuurland, van hier tot Tokio. De verhalen die kaarten kunnen overbrengen zijn onuitputtelijk."
Zo begint het vandaag uitgekomen boek 'Nederland in 100 kaarten', geschreven door een kaartfanaten-echtpaar: Marieke van Delft, conservator in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag, en haar man Reinder Storm, conservator cartograaf aan de Universiteit van Amsterdam.
Storm: "Het is goed om af en toe na te denken over hoe het komt dat je bent waar je bent. Realiseer je waar je vandaan komt en waar je op weg naartoe gaat. We hebben een plek in de geschiedenis. Als je je realiseert dat dat niet een losstaande plek is, maar een sterk verbonden keten van momenten, gebeurtenissen en mensen, dan geeft dat verdieping aan het bewustzijn van je bestaan."
Vijf kaarten uit het boek in vogelvlucht:
Routeplanner voor het Romeinse Rijk
Hieronder is een stuk afgebeeld van de zogenaamde Peutingerkaart uit het jaar 400. "De Romeinen stonden bekend als uitstekende wegenbouwers. De kaart is in werkelijkheid zo'n zes meter lang en toont op schematische wijze de publieke wegen, etappeplaatsen, steden en afstanden in het Romeinse rijk van het huidige Groot-Brittannië tot voorbij India", vertelt Van Delft.
Over de accuraatheid van de kaarten vertelt Reinder Storm dat de kaarten in ieder geval laten zien wat mensen toen wisten. "Ze werkten toen natuurlijk met beperkte middelen, ze hadden geen drones en satellieten. Maar met die beperkte middelen kwamen ze toch eigenlijk al vrij vroeg een heel eind. De verhoudingen kloppen vaak niet en het noorden is lang niet altijd bovenaan te zien, maar je krijgt wel een beeld van wat de mensen toen bedoeld hebben. Het duurt tot ongeveer de vijftiende eeuw voordat mensen correcte kaarten begonnen te tekenen, volgens de conventies van nu."
Haringvisserij
Van Delft: "Nederland is bekend om zijn haring, dat vooral ook lange tijd volksvoer was. Toen de productie daar terug liep, gingen de vissers noordzeeharing vangen en verkopen. En omdat de vissers langer op zee moesten blijven werden de vissen op zee gezouten. Dit leidde tot de komst van de Haringbuis en dat gaf weer een enorme impuls aan de economie."
De kaart beeldt de haringvisserij in de zestiende eeuw af. Op de kaart staan ook robben (zeehonden) getekend met een tekstballon met iets als 'de robben houden ook van haring'.
Het Binnenhof
Deze kaart uit 1717 is met hand ingekleurd en gemaakt door Anna Beek. "En dat een vrouw dit maakte is bijzonder: zij was weduwe en kreeg veel opdrachten van de regering", vertelt Van Delft.
De kaart laat het Binnenhof zien tijdens het Tweede Stadhouderloze Tijdperk. Van Delft: "Het belang van Den Haag was groot, maar het was geen stad. Op de kaart is dus geen stadsmuur te zien. Wel zie je veel groen rondom de stad en in een hoekje zie je een bleekveld, bedoeld voor het drogen van witte lakens die uit de was kwamen."
Ook vertelt Van Delft dat de kaarten van nu veel functioneler zijn dan vroeger, er is een scherpere splitsing tussen functionaliteit en kunst. "Nu moet je vooral je weg ermee kunnen vinden, vroeger waren kaarten er ook om te imponeren, cadeau te doen of gewoon decoratief. Kaarten tot negentiende eeuw konden ze niet in kleur drukken, die werden dus zwart wit gedrukt en kleur werd met de hand aangebracht. Dat werd daardoor meteen een duur object, dat nam je niet mee op de trekschuit, maar legde je op tafel als je wist dat er een belangrijke meneer op bezoek kwam."
De overstroming van Gelderland
Deze kaart laat de overstromingen van 1825 zien. Schokland was een heel arme vissersgemeenschap met zowel katholieken en protestanten. Het gevecht tegen het water in Nederland was al langer gaande. Deze overstromingen waren aan de Nederlanders zelf te wijten: er werd veel turf gestoken en dat leidde tot verzwakte dijken.
"Bijzonder is dat er om de slachtoffers te helpen een boek werd gemaakt, om met de opbrengst van de verkoop mensen te helpen. Later gebeurde dat ook weer na de ramp in 1953. Willem I gaf een ton om de slachtoffers te helpen", vertelt van Delft.
Storm: "Ik vind het interessant om te benadrukken dat oude kaarten weliswaar gedateerd zijn, maar ook het land laten zien zoals het er in zekere zin nu nog altijd is. Je kunt je met een kaart verplaatsen in de tijd van toen en dat spreekt tot de verbeelding. De eerste kaart waarin aanwijzingen staan voor fietsers stamt uit 1886 en heeft betrekking op Amsterdam. In de jaren 80 van negentiende eeuw klaagden mensen al over baldadige jeugd op fietsen. Dat zegt ook iets over continuïteit van dingen. Dat is verrassend."
Vrouwen in de industrie
Deze kaart uit 1898 laat zien in welke industrie vrouwen werkzaam waren. Zo werkten vrouwen rond Ede veel in zuivelfabrieken en elders werkten vrouwen weer als bierhuishoudsters, dat waren vrouwen die drank verkochten.
Van Delft: "Deze kaart is gemaakt ten tijde van de eerste feministische golf in Nederland. De vrouwenbeweging streed voor vrouwenkiesrecht en gelijke behandeling."
Van Delft vertelt dat zij en haar man in het boek zoveel mogelijk aspecten van de Nederlandse geschiedenis aan bod wilden laten komen. "Niet alleen politiek of oorlog, maar bijvoorbeeld ook de fiets, auto, buitenhuizen, de vrouw en sport. Dan pas krijg je een beeld van hoe de geschiedenis van Nederland zich gevormd heeft."
