'Een nieuw Europa is geboren', maar veel zal bij het oude blijven
Europa leek vanochtend ontwaakt in een ander politiek landschap. "De regels zijn veranderd. Een nieuw Europa is geboren", zei de Italiaanse rechts-populistische leider Salvini. "Het machtsmonopolie is gebroken. Dit is een signaal voor verandering", vond een van zijn tegenstrevers, de Deense Eurocommissaris Margrethe Vestager, de liberale kandidaat voor het voorzitterschap van de Europese Commissie.
Eén ding is zeker: de traditionele machtsblokken in het centrum zijn verzwakt en de partijen die verandering willen zijn versterkt. Daarmee wordt een trend die de laatste jaren bijna overal bij nationale verkiezingen zichtbaar was, doorgetrokken naar het Europees Parlement.
Tegengestelde trends
Voor het eerst hebben de Europese kiezers de sociaaldemocraten en de christendemocraten niet de meerderheid bezorgd. De uitersten hebben gewonnen: aan de ene kant de groenen, die meer Europese samenwerking willen om het klimaatprobleem aan te pakken, aan de andere kant de eurosceptici, die de nationale staten willen versterken en de immigratie krachtiger aan banden willen leggen.
Maar het centrum is niet weggevaagd. De twee grote centrumpartijen kregen nog altijd 44 procent van de stemmen en zullen met 329 van de 751 zetels in het Europees parlement een zwaar stempel op het beleid blijven drukken.
Groenen afwezig in grote delen Europa
Achter de algemene trend gaan bovendien grote regionale verschillen schuil. De electorale kaart ziet er in Noord-Europa heel anders uit dan in Zuid-Europa en in West-Europa heel anders dan in Oost-Europa. Ook tussen buurlanden zijn grote verschillen. De sociaaldemocraten zijn bijvoorbeeld in Duitsland de grote verliezers, maar in Nederland de grote winnaars, terwijl ze het ook in Spanje en Italië tegen de trend in goed doen.
De groenen zijn in Oost- en Zuid-Europa bijna afwezig. Ze krijgen in Spanje drie (van de 54) zetels en in Portugal één zetel. In Italië en Zuidoost-Europa halen ze er zelfs niet één en in het voormalige Oostblok krijgen ze alleen zetels in Estland en Litouwen.
Hun winst danken de groenen bijna volledig aan hun goede resultaten in Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië. Dat geeft hun in potentie wel veel invloed, want nog altijd draaien in Europa vooral Duitsland en Frankrijk aan de knoppen.
Hoe groot is het eurosceptische blok?
De groenen worden met waarschijnlijk 69 zetels na de liberalen de vierde fractie, maar toch wordt het aantal nationalisten in het Europees Parlement veel groter. Salvini zegt dat ze minstens 150 zetels krijgen. Daar zal het inderdaad bij in de buurt komen, maar het beeld wordt vertroebeld doordat ze over verschillende fracties zijn verdeeld.
Salvini's eigen Lega vormt met onder andere het Franse Rassemblement National van Marine Le Pen en het Vlaams Belang de rechts-populistische fractie Europa van Naties en Vrijheid (EVN), die op 58 zetels uitkomt.
Daarnaast is er de bijna even grote eurosceptische fractie Europa van Vrijheid en Directe Democratie (EVDD), een bont gezelschap met daarin de Britse Brexit Party van Nigel Farage, de Duitse AfD en de Italiaanse Vijfsterrenbeweging. Als de brexit een feit wordt is deze fractie in één klap 29 zetels kwijt.
Om het nog ingewikkelder te maken zijn er ook nog grote nationalistische en rechts-populistische partijen lid van andere Europese fracties. De Nieuw-Vlaamse Alliantie, de grootste partij in België, is aangesloten bij de conservatieve fractie, net als de Poolse regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS), die in eigen land ruim 45 procent van de stemmen kreeg en daarmee maar liefst 23 zetels veroverde, bijna even veel als het volledige Nederlandse zeteltal. Ook Forum voor Democratie wil zich bij de conservatieve fractie aansluiten.
Winst nationalisten ongelijk verdeeld
De Hongaarse Fidesz-partij was de laatste jaren lid van de christendemocratische fractie, maar zal daar niet blijven. Waarbij de partij van premier Victor Orbán zich aansluit is nog niet bekend. Fidesz haalde in eigen land een absolute meerderheid en is daarmee goed voor dertien zetels.
De eurosceptische en rechts-populistische partijen hebben ook niet overal gewonnen. Het beste resultaat boeken ze in Italië, waar Lega van 6 naar 34 procent gaat. De Poolse PiS-partij gaat van 31 naar bijna 46 procent.
De Brexit Party van Farage komt vanuit het niets op 31,7 procent, maar in 2014 haalde Farages vorige partij, UKIP, al 26 procent. In Frankrijk haalt de partij van Marine le Pen zelfs nog iets minder stemmen dan vorige keer. Ook het Hongaarse Fidesz blijft vrijwel gelijk terwijl de winst van de Duitse AfD (van 7 naar 11 procent) achterblijft bij de verwachtingen.
Het midden blijft sterk
Al met al is de stem van nationalistisch rechts wel versterkt, maar komen de partijen die daarbij gerekend kunnen worden toch niet verder dan zo'n 20 procent van de zetels, terwijl de groenen onder de 10 procent blijven.
Opvallend is het resultaat van de liberalen, die zoals het er nu naar uitziet, maar liefst 40 zetels winnen en op 109 komen. Dat is voor een belangrijk deel, maar toch ook maar slechts voor de helft te danken aan En Marche, de in 2016 opgerichte partij van de Franse president Macron, die zich aansluit bij de liberale ALDE-fractie.
De liberalen zijn voor vernieuwing, maar behoren natuurlijk ook tot het gematigde midden - zo bezien beschikken de traditionele partijen in het Europees parlement nog steeds over een riante meerderheid. Het nieuwe Europa dat vanochtend was geboren, zal daarom nog sterk lijken op het oude.
