Terug naar de maan met Neil en Buzz, maar nu in HD

• Ivo Landman

  redacteur Online

Als je even je ogen dicht doet zie je het misschien voor je, die wazige astronaut die van de maanlander stapt. En dan dat blikkerige zinnetje.

"It's one small step for a man, one giant leap for mankind."

In de vijftig jaar sinds de eerste maanlanding zijn de beelden van twee rondhoppende schimmen, Neil Armstrong en Edwin 'Buzz' Aldrin, zo eindeloos vaak herhaald dat we ze wel kunnen dromen. En ruimtevaartfans kennen al helemaal iedere pixel beeld van de missie.

Tenminste, dat dachten ze.

Dat er nog blikken vol nog nooit vertoonde filmbeelden van de historische maanvlucht in de archieven lagen wist na vijf decennia bijna niemand meer. Ze zijn te zien in de nieuwe documentairefilm Apollo 11, die vanaf komende week in groot IMAX-formaat in het Omniversum in Den Haag draait. Eind juni komt er ook een langere versie (maar niet in grootbeeld) naar de bioscopen.

Bekijk hier de trailer:

Filmmaker Todd Douglas Miller ontdekte de vergeten filmspoelen toen hij het Amerikaanse nationaal archief vroeg of er misschien nog iets meer was overgebleven dan de grijsgedraaide beelden van de missie. Hij rekende nergens op. "Toen we aan dit project begonnen dachten we eigenlijk alleen aan het materiaal dat op kleinere formaten was gefilmd", vertelt Miller vanuit zijn kantoor in New York. "Dat was alles wat we kenden."

Er wachtte hem een verrassing. Het archief stuurde een lange, dolenthousiaste mail terug, vol dik gedrukte woorden en uitroeptekens. Niet bepaald wat hij gewend was van de meestal vrij nuchtere archivarissen. Er bleken nog 165 bijna ongebruikte filmspoelen van het hele Apolloproject te liggen, waarvan 61 over Apollo 11. En allemaal gedraaid op een heel groot formaat. "Er stonden alleen vage omschrijvingen op de filmblikken. Er stond vaak wel 'Apollo 11' op, maar geen datum. We wisten niet wat we hadden totdat we het zagen. En het was verbluffend."

De nieuwe beelden tonen bijvoorbeeld de maanraket in vol ornaat onderweg naar het lanceerplatform, maar ook de spannende uren voor de lancering op 16 juli 1969. Parkeerplaatsen vol toeschouwers in de roodgele mode van die tijd, tv-presentator Johnny Carson die zenuwachtig de tijd probeert te doden op de viptribune en intieme close-ups van de astronauten die in hun ruimtepakken worden gehesen.

"Toen we over die filmspoelen in hoge resolutie hoorden waren we net zo verbijsterd als iedereen die onze film nu ziet", vertelt Miller. Waarom niemand dat vergeten materiaal ooit eerder heeft laten zien? Simpel. "Eind jaren 60 gebeurde er ontzettend veel rond het Apolloproject en cameramannen maakten overal opnames van. Dat is allemaal gearchiveerd, maar er was decennialang geen efficiënte manier om dat grootbeeld-materiaal om te zetten zodat het gebruikt kon worden."

Milllers team vond niet alleen filmbeelden, maar ook geluid: NASA had de conversaties van de vluchtleiding onder elkaar en met de bemanning trouw opgenomen op een 30-sporenrecorder. Hij wist nu dat hij een ander soort documentaire kon maken: een film waarmee het publiek de missie kan herbeleven alsof ze er zelf bij zijn.

Dat vergde wel een monstrueuze technische exercitie. Er moest een speciale scanner worden gebouwd om de filmspoelen op ultrahoge resolutie te digitaliseren. Een slopend proces, omdat het apparaat soms haperde. Millers grootste angst was intussen dat door een shutdown van de overheid het nationaal archief dicht zou gaan en het team de kostbare filmspoelen niet snel kon retourneren. "We namen steeds filmspoelen mee uit het archief, materiaal van onschatbare waarde dat jarenlang goed was bewaard, en wij moesten zorgen dat we dat zelf ook deden. Dat was echt zenuwslopend."

Het geluid bij de film leverde al evenveel kopzorgen op. Miller en zijn team moesten zo'n 11.000 uur aan gesprekken van Mission Control in Houston afluisteren om de fragmenten te vinden die de moeite waard waren. "De missie van Apollo 11 duurde negen dagen, dus we hadden negen dagen aan audio. We luisterden er allemaal naar, de hele dag door, terwijl we naar ons kantoor liepen of naar huis gingen. Uiteindelijk konden we er stukjes uithalen die echt het verhaal van de missie vertellen."

Het uitpluizen van al die gesprekken kostte meer dan een half jaar. Met nieuwe software werd het geluid gecombineerd met de filmbeelden. Om het verhaal van de missie te vertellen is uiteindelijk alleen maar beeld en geluid uit 1969 gebruikt, ook het commentaar bij de beelden is van toen. "Zelfs de muziek bij de documentaire is gespeeld op instrumenten van voor 1969. Het belangrijkste is een synthesizer uit 1968. Het kostte de maker van de filmmuziek jaren om er perfect mee te leren werken."

Het team benaderde luchtvaartmusea om erachter te komen hoe bijvoorbeeld een bepaald type helikopter uit die tijd klonk en betrok ook Apollo-astronauten bij het proces. "We werkten nauw samen met Buzz Aldrin, Michael Collins (het derde bemanningslid van Apollo 11 die niet op de maan landde, red.) en Rick Armstrong, de zoon van Neil Armstrong, om alles zo authentiek mogelijk te krijgen."

Aldrin adviseerde bijvoorbeeld over het geluid van een alarm dat de astronauten tijdens de afdaling naar de maan in hun headsets hoorden. "We wisten niet precies hoe dat klonk. We maakten het na op basis van een technisch document en speelden het af voor Buzz Aldrin en hij vertelde ons dan of het klopte. En dat deden we met meer scènes. We wilden dat alles technisch perfect zou zijn", aldus Miller.

Alles om de eerste maanlanding zo goed mogelijk te reconstrueren. "We zeiden steeds dat we de film wilden laten aanvoelen als 'Dunkirk in space'. Daarmee bedoel ik dat je aan een gevaarlijke reis begint en niet weet of je wel terugkomt. We wilden dat je dat voelt, dat je teruggaat naar dat moment en op weg gaat met de astronauten en iedereen die ervoor zorgde dat de missie een succes werd."

Dat is ook de reden dat de documentaire simpelweg Apollo 11 heet. Eerdere films over de maanlandingen kregen klinkende namen als When We Left Earth, In the Shadow of the Moon en For All Mankind. "Toen we begonnen hadden we allerlei titels in gedachten. We hadden niet verwacht dat we een film konden maken die de titel 'Apollo 11' waardig was. Maar toen we de film bijna af hadden, dachten we: hoe zouden we hem anders kunnen noemen? Want dat is precies wat het is. Je begint met de raket en eindigt met de terugkeer op aarde. Het is Apollo 11."

De film is dus te zien in een versie van 50 minuten op groot IMAX-formaat of als bioscoopversie van 90 minuten. Het verschil? "Er zijn unieke shots die alleen in de versie voor de kortere versie zitten, maar er zitten ook unieke beelden in de langere versie." Een echte fan zou volgens Miller dus beide versies moeten zien: "Het is gewoon een heel unieke ervaring."