Waar moet de gevallen president Omar al-Bashir worden berecht, in Sudan of in Den Haag? Het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag wil de oud-dictator berechten voor oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en genocide in Darfur. Maar het Sudanese leger weigert de oud-president over te dragen en wil hem liever in eigen land voor een rechtbank brengen.
Sudanese burgers zijn verdeeld. Een deel vertrouwt het ICC niet, anderen vertrouwen de eigen rechters niet. Veel Sudanezen die tegen Bashir demonstreerden, staan net zo wantrouwig tegenover de nieuwe militaire machtshebbers.
Beulen zijn nu helden
Dit wantrouwen is te verklaren. De militairen die de macht hebben overgenomen van Bashir waren immers de uitvoerders van de oorlogsmisdaden waar de gevallen president Bashir nu voor moet boeten.
De militairen, de 'beulen van Darfur', worden na de opstand tegen Bashir door veel demonstranten gezien als helden. "Ze hebben ons en de revolutie beschermd", zegt een demonstrant. "Mensen klappen voor ze omdat ze ons beschermden tegen het oude regime toen ze demonstraties probeerden te stoppen. Ze hebben voorkomen dat mensen zijn vermoord."
Maar lang niet alle Sudanezen zijn bereid om de militairen zomaar te vergeven voor de oorlogsmisdaden. Velen vrezen dat de nieuwe machthebbers een obstakel blijven voor gerechtigheid voor de slachtoffers. Ze willen daarom niet dat Bashir in Sudan berecht wordt.
"Sommige politici willen dat hij hier berecht wordt. Maar ik vertrouw de rechters hier niet", zegt activist Hadya Hesaballah, die opkomt voor politiek gevangenen. "Ik denk dat het beter is dat Bashir naar het Strafhof wordt gestuurd."
Maar Bashir aan het ICC overdragen, dat zien veel mensen ook niet zitten. "Ik vertrouw het ICC niet", zegt demonstrant Husham Osman. "De derde wereld heeft geleden onder kolonialisme. Wij zijn prima in staat om onszelf te berechten. Onze relatie met het westen moet gelijkwaardig worden.''
'Het gezag van ICC is tanende'
Of een berechting door het ICC zal leiden tot een veroordeling, is bovendien maar zeer de vraag, zegt auteur Tjitske Lingsma. Zij schreef een boek over het Strafhof: All Rise: De grote ambities van het Internationaal Strafhof en de weerbarstige werkelijkheid.
"In de afgelopen zestien jaar zijn er maar drie veroordelingen geweest: twee Congolezen en één Malinees. Daartegenover hebben ze twaalf zaken verloren."
Vaak is het probleem een gebrek aan bewijs, zegt Lingsma. "Kijk naar de zaak Gbagbo, voormalig president van Ivoorkust. Er kon onvoldoende worden aangetoond dat de president een plan had om koste wat kost aan de macht te blijven. Bij heel veel zaken zie je dat er een gebrek aan bewijs is, en daar struikelen zaken over."
Het ICC krijgt meer kritiek, bijvoorbeeld op het recente besluit om geen onderzoek te doen naar oorlogsmisdaden in Afghanistan. "Dit wordt gezien als buigen voor de VS", zegt Lingsma. "Dan verlies je je moreel gezag als Strafhof."
Door de matige track record en alle kritiek heeft het ICC veel aan gezag ingeboet. "Het aanvankelijke optimisme over het Strafhof, dat daders van internationale misdrijven niet meer vrijuit zouden gaan, is weg, helemaal weg."
Een half miljoen mensen zijn vermoord. Er zijn genoeg getuigen. Maar een vooropgezet plan bewijzen wordt lastig
Er loopt een aanklacht van het Strafhof tegen Bashir, maar Lingsma twijfelt of het hof klaar is voor de zaak. "De aanklager is nooit in Sudan geweest, want ze konden er niet komen. Ze zijn buiten Sudan naar getuigenissen van de genocide in Darfur op zoek gegaan. Een half miljoen mensen zijn daar vermoord, je hebt genoeg getuigen en slachtoffers. Maar het gaat erom of het bewijs, dat wat op de grond heeft plaats gevonden, gelinkt kan worden aan de president. Of er een vooropgezet plan was. Dat is het ingewikkelde om uit te zoeken."
Is het uiteindelijk dan toch beter om Bashir in Sudan te laten berechten? "Het is altijd beter om iemand in eigen land te berechten", zegt Lingsma. "Daar zitten slachtoffers, daar is het bewijs."
"Maar", zegt ze, "als een land het niet kan of niet wil, dan is er het Internationaal Strafhof." En dat is in Sudan het geval, vindt activist Hesaballah. "De rechterlijke macht is hier corrupt. Ze zullen Bashir vrijspreken als hij hier wordt berecht."
