Keizer Akihito wilde geen robot zijn, maar 'was in alles vormelijk en keurig'

Vanuit de staatszaal van het keizerlijk paleis in Tokio zal de 85-jarige Akihito om 10.00 uur Nederlandse tijd een mededeling doen die een Japanse keizer in meer dan twee eeuwen niet heeft gedaan. Hij maakt dan officieel bekend dat hij afstand neemt van de troon.

Een bijzonder moment, want de keizer blijft in Japan in principe aan tot zijn dood. Al is de mededeling van vandaag puur symbolisch. Dat Akihito aftreedt, staat al zo'n anderhalf jaar vast. De keizer is bovendien al sinds half maart bezig met een reeks ceremonies voor zijn troonsafstand. Zo bracht hij in traditionele kleding een bezoek aan een Japanse tempel voor een gesprek met zijn voorouders.

Veel van de vorige ceremonies vonden plaats achter gesloten deuren, maar de bekendmaking van vandaag wordt overal in Japan live uitgezonden op televisie. Denk daarbij niet aan een marathonuitzending, zoals hier op Koningsdag: de keizerlijke boodschap van Akihito duurt maar tien minuten.

Ver-van-hun-bed-show

Ook valt nog te bezien of de Japanse bevolking massaal achter de televisie zit om de ceremonie te bekijken. Het is de 'Gouden Week' in Japan en veel mensen zijn dus weliswaar vrij, maar vooral voor jonge Japanners zijn de keizerlijke tradities een ver-van-hun-bed-show, vertelt correspondent Kjeld Duits.

"Dat bleek wel toen een bevriende hoogleraar van een universiteit in Tokio, zijn klas van 25 studenten vorige week vroeg naar hun plannen voor volgende week. Niemand van hen zei iets over de abdicatie. Toen hij hen herinnerde aan de ceremonies en vroeg naar de opvolger van Akihito, kwam niemand op de naam van zijn oudste zoon Naruhito."

De onwetendheid van deze studenten is opvallend, omdat Japanse media deze dagen bijna aan niets anders aandacht besteden dan de abdicatie. Duits: "Maar jongeren lezen bijna geen kranten meer en kijken ook geen televisie, ze zitten vooral op sociale media. Op scholen in Japan wordt niet over politiek gepraat. Veel scholieren weten ook niet wie de premier is."

Niettemin is de steun voor de keizer wel groot onder de Japanse bevolking. Uit peilingen van de publieke omroep NHK blijkt dat vorig jaar 41 procent van de Japanners respect heeft voor keizer Akihito. In 1998, negen jaar na zijn troonsbestijging in 1989, was dat maar 19 procent.

Volgens Duits is de publieke opinie vooral beïnvloed door de bezoeken van de keizer en zijn echtgenote aan rampgebieden in Japan, zoals de kustgebieden die in 2011 werden getroffen door een tsunami.

Dit begon met het bezoek dat Akihito en zijn vrouw Michiko in 1991 brachten na een vulkaanuitbarsting, vertelt correspondent Duits. "Het was toen de eerste keer dat een keizerlijk echtpaar op hun knieën tussen de evacués op de grond gingen zitten om hen op ooghoogte aan te kunnen kijken. Dat was groter nieuws dan de ramp zelf."

Onder Akihito veranderde het beeld van de Japanse keizer. Die werd voor de Tweede Wereldoorlog gezien als god op aarde, iemand die bijvoorbeeld niet aangekeken mocht worden. Akihito trouwde met Michiko, een meisje van normale afkomst. Als prins vergeleek hij de Japanse royalty met robots. Hij wilde de keizerlijke familie dichter bij het volk brengen.

Maar de keizer is zelf ook "bijna een gerobotiseerde man", merkte schrijver Adriaan van Dis bij zijn ontmoeting met Akihito in 2000. "Hij is in alles vormelijk en keurig", vertelde Van Dis in het NOS Radio 1 Journaal. "Hij spreekt natuurlijk Engels, maar hij werd niet geacht dat hij met mij afdaalde naar het Engels. Zijn antwoorden waren in het Japans en werden vertaald door een tolk. Maar als ik Engels tegen hem sprak, hoefde dat niet vertaald te worden."

De komende dagen zal de keizerlijke familie zich opnieuw in al zijn pracht en praal laten zien. Vandaag als Akihito afstand neemt van de troon en morgen als zijn zoon Naruhito het stokje officieel overneemt. Dan gaat ook het nieuwe keizerlijke tijdperk in: Reiwa, dat volgens de Japanse overheid vertaald moet worden als 'mooie harmonie'.