#PS19: Ron Fresen: 'Nog nooit gezien, Rutte die een blackout krijgt'

Einde liveblog

Het liveblog wordt nu afgesloten. Morgen gaan alle stemlokalen vanaf 7.30 uur open en kunt u via ons verkiezings-liveblog de ontwikkelingen weer volgen.

#Caroline is trending

Rutte's noodroep om zijn politieke assistente Caroline is populair op twitter. Mensen posten gifjes over het opmerkelijke moment in het NOS-slotdebat dat de premier het even niet meer wist.

Jetten en Wilders in botsing over islam

En dit is dus Caroline

Hét moment van het debat volgens Ron Fresen

Politiek verslaggever Ron Fresen noemt Rutte's roep om hulp tijdens het debat heel opmerkelijk. "Zoiets hebben we nog nooit gezien. Mark Rutte, een van de beste debaters van de afgelopen jaren die een blackout krijgt. Die het het even niet meer weet en de hulp moet inschakelen van Caroline, zijn politieke assistente."

Samenvatting lezen?

'Nooit belofte gedaan om Lelystad tegen te houden'

Het laatste debat vond plaats tussen Klaver en Segers. De stelling ging over vliegveld Lelystad: "Hoe gaan wij aan mensen in Nederland vertellen dat ze hun huis moeten verduurzamen, maar dat er wel een nieuw vliegveld bijkomt?" vroeg Klaver zich af.

Het regeerakkoord is twee weken geleden al opengebroken, zei Segers. "Ik heb nooit een belofte gedaan om Lelystad tegen te houden. Maar wij hebben wel een jaar uitstel bedongen. Het tweede wat wij hebben gedaan is een aantal voorwaarden scheppen voor dat vliegveld: bijvoorbeeld geen lage vliegroutes", reageerde de ChristenUnie-leider. "Ik beloof dat ik heel streng dat vliegveld aan die voorwaarden ga houden."

Dat is niet genoeg, zei Klaver. "Als het gaat over Lelystad moeten we echt een stap verder zetten. Als het kabinet zijn meerderheid verliest na morgen, gebruik dat dan om dit vliegveld tegen te houden, meneer Segers", zei Klaver. Er kan een nieuwe werkelijkheid zijn na morgen, pak dat met beide handen aan, zei hij.

Werk samen

Er is al veel veranderd op het gebied van klimaatbeleid, zei Segers. "Twee jaar geleden hadden we dit debat ook. Toen stond ik tegenover Mark Rutte. Hij zag het niet zo zitten en was vrij kritisch. Maar kijk waar we nu staan", zei Segers. Er is een veel bredere coalitie die dit wil, stap voor stap komen we er wel, zei Segers. Segers' oproep aan Klaver: werk samen, niet alleen met de koplopers, maar ook met de personen die een beetje achteraan hobbelen.

De luchtvaart moet niet groeien, zei Segers. Maar Klaver zei dat dit sowieso gaat gebeuren bij de opening van vliegveld Lelystad. Segers: "Ik ben nooit diegene geweest die de belofte heeft gegeven dat Lelystad niet opengaat. Wij willen áls die opengaat, vluchten worden overgeplaatst van Schiphol naar Lelystad", stelde Segers voor.

Klaver hoopte dat morgen mensen stemmen op GroenLinks zodat ze het besluit om Lelystad Airport te openen kunnen tegenhouden. Segers had een andere laatste boodschap: we moeten samenwerken in de politiek.

Jetten beticht Wilders van 'moslimbashen'

'De islam hoort niet bij Nederland', dat is de stelling waar Jetten (D66) en Wilders (PVV) over debatteerden. De PVV-leider zei dat moslims die zich aan de regels houden, welkom zijn in Nederland. "Maar er is geen gematigde islam. Bijna de helft van de moslims vindt dat je joden niet kunt vertrouwen. U brengt Nederland in groot gevaar met uw politiek correcte praatjes", zei hij tegen Jetten.

De D66-leider antwoordde door te zeggen dat de aanslag in Utrecht niets te maken heeft met de islam. Hij verwees ook naar andere aanslagen in het verleden, zoals die in Apeldoorn, waar moslims niets mee te maken hadden."

Wilders kon Jetten haast niet geloven. "U zegt dat Utrecht niets te maken heeft met islam?" De PVV-leider betoogde dat het er juist alles mee te maken had. Hij sloot af door door te zeggen dat groepen waar D66 "voor op zou moeten komen", zoals lhbt'ers, nu een "onveilig Nederland" krijgen.

"U komt alleen op voor homorechten als u moslims wil bashen", sloot Jetten af.

Debat afgelopen

Het debat is net klaar, maar er volgen zo in dit liveblog nog meer samenvattingen van wat er allemaal is gezegd.

'Dames eerst'

Kuzu (Denk) en Thieme (PvdD) gingen met elkaar in debat over de stelling: de positie van kleine partijen zal radicaal veranderen na 20 maart.

Denk en PvdD hebben deze stelling samen bedacht, zei Kuzu. Hij laat Thieme als eerste aan het woord. "Dames eerst."

"Mensen denken vaak: Wat moet ik nou eigenlijk stemmen, want alle partijen lijken op elkaar?", begon Thieme. "We moeten naar het eco-centrale denken, en af van het mens-centrale denken." Er moet een groen anker komen om de koers te veranderen, zei Thieme. Volgens haar kunnen kleine partijen die koers weerleggen omdat ze vasthouden aan hun idealen.

Kuzu noemde het scepticisme van mensen. "Politie partijen beloven voor de verkiezingen vaak veel en verbreken die beloftes na de verkiezingen meteen weer." Denk doet dat niet, zei Kuzu.

Overeenkomsten tussen partijen en kiezers

Beide partijen waren het met elkaar eens. "De kiezer is ook op zoek naar overeenkomsten", knikte Kuzu. "We werken al samen op 95 procent van de thema's,", zei Kuzu, refererend naar de samenwerking tussen Denk en PvdD. "Op gebied van bio-industrie en een inclusief Nederland voor alle Nederlanders, bijvoorbeeld. Dat willen we voortzetten in de Eerste Kamer."

Dat vond Thieme ook, maar op een ding moet Denk wel gaan letten, zei ze. "Denk niet alleen aan de deelbelangen van bepaalde groepen mensen. De planeet is in crisis, daar moeten we aan denken. "We moeten onze planeet redden voor onze kinderen en kleinkinderen met een ambitieus klimaatbeleid", sloot Thieme af.

Caroline?

"Ik ben het even kwijt", moest premier Rutte zojuist bekennen in zijn debat tegen Asscher (PvdA). Hij riep hard de naam van zijn politieke assistente, die ergens in de zaal zit. Het is inmiddels trending topic op Twitter.

'Duizend miljard voor een zinloos doel'

Baudet (FvD) ging vervolgens met Krol (50Plus) in debat over de klimaatwet: die moet volgens FvD van tafel. "Het kost ons duizend miljard voor een zinloos doel", begon Baudet. "Het is een wangedrocht."

Krol vindt het heel simpel: we moeten de wereld heel netjes geven aan onze kinderen en kleinkinderen. "Als het aankomt op de kosten, gaan wij elkaar meteen vinden", zei Krol tegen Baudet. "Denk aan de gepensioneerden die al 10 jaar niet geïndexeerd zijn in hun pensioen, die moeten dit niet gaan betalen."

Alles wat we nodig hebben, zoals verwarming en elektriciteit, moet op een andere manier worden opgewerkt, zei Krol.

Volgens Baudet maakte Krol een kapitale fout door de klimaatwet te steunen. 50Plus was niet een van de initiatiefnemers, zei Krol. Maar ze hebben wel gekozen voor de (klein)kinderen.

Baudet wil hoe dan ook de klimaatwet terugsturen "naar de tekentafel". De doelstellingen in de wet kunnen niet worden gehaald zonder honderden miljarden te betalen, claimt Baudet.

Als de kosten zo de pan uitrijzen zoals Baudet denkt, dan gaat 50Plus daar zeker aan meewerken, zei Krol. "Maar wij zijn geen klimaatdrammers, wij zijn pensioendrammers", sloot Krol af.

Het scherpe debat tussen Denk en SGP

'U bent verantwoordelijk voor de Nashville-verklaring'

Van der Staaij (SGP) nam het op tegen Kuzu (Denk) met de stelling: 'Alle volksvertegenwoordigers moeten het goede voorbeeld geven bij het tegengaan van verharding en verruwing.'

"Op de man spelen, dat zie ik bij Denk nog wel eens terug", begon Van der Staaij. "Bijvoorbeeld over hun filmpjes op internet waar collega's worden aangesproken op hun etnische afkomst. Ik zou zeggen: stop daarmee."

Kuzu reageerde scherp: "De SGP staat niet voor gelijkwaardigheid van man en vrouw. En u bent verantwoordelijk voor de Nashville-verklaring. Ga eerst bij uzelf te rade meneer Van der Staaij", citeert Kuzu de Bijbel.

Huawei en 5G

Het volgende debat ging over internationale samenwerking tussen Jetten van D66 en Klaver van GroenLinks. "De wereld wordt steeds instabieler, kan GroenLinks de verantwoordelijkheid dragen?", vroeg Jetten zich af. Kan GroenLinks thuisgeven bij moeilijke keuzes, ging hij verder.

"Wij zijn bereid om in te grijpen, maar moeten slim nadenken over wanneer je militaire middelen inzet?", reageerde Klaver (GroenLinks). Er is meer coördinatie op ons buitenlandbeleid nodig, zei hij.

GroenLinks koos voor diplomatie bij het aanpakken van het kalifaat van IS in Syrië, dat was niet de goede zet, zei Jetten. "GroenLinks durft niet te kiezen voor versterking van de Europese defensiemacht." Internationale samenwerking zijn GroenLinks en D66 het vaak met elkaar over eens, zegt Klaver. Maar op een punt verschillen ze inderdaad: het opzetten van een Europees leger. D66 wil dat wel, GroenLinks niet.

Huawei weren?

Daarna ging Klaver naar China, het ging over het uitrollen van een 5G-netwerk. Is D66 bereid om Huawei te weren van de Nederlandse markt, vroeg Klaver. Beide partijleiders maken zich zorgen over hierover. Jetten: "We moeten vrienden vinden waarmee we nieuwe handelsverdragen kunnen sluiten en meer banen kunnen creëren. Het groenste handelsverdrag dat ooit is gesloten." Maar daar is GroenLinks tegen: "als puntje bij paaltje komt", zei Jetten.

Klaver wilde op zoek naar de overeenkomsten tussen D66 en GroenLinks, terwijl Jetten volgens Klaver meer op zoek wilde naar de verschillen. Hij sloot uit met zeggen dat hij uitkeek naar de toekomstige samenwerking.

Baudet botst met Thieme

Marianne Thieme van Partij voor de Dieren pleit voor een verbod op megastallen. "Als je kijkt naar ons landschap, dan zie je een woestijn met weinig verschillende soorten. Insecten, bijen en vlinders verdwijnen en dat komt door het mestoverschot." Ze verwijt Thierry Baudet van Forum voor Democratie dat zijn partij de kant van de megastallen kiest.

Baudet zegt dat hij het voor 80 procent eens is met de stelling: 'Boeren, burgers en dieren zijn beter af met een verbod op megastallen'. Maar hij pleit ook voor het steunen van Nederlandse boeren. "Onze agrarische sector behoort tot de allerbeste ter wereld. Laten we niet vergeten dat het op vele gebieden juist wel goed gaat." Slechts een klein deel van alle boeren in Nederland heeft volgens hem megastallen.

Terugkijken: partijleiders staan stil bij Utrecht

Gert-Jan Segers vs. Geert Wilders

'We moeten zo snel mogelijk af van kolen, olie en gas' - dat is de stelling waar de PVV en ChristenUnie over debatteren. "Wij hebben dit thema ingediend, omdat bijna alle klimaatwetenschappers zeggen: het is vijf voor twaalf", aldus CU-leider Segers. "Daarom zeggen wij: kies voor de schone lucht, dan krijgen we schone longen."

"Ja, wie zou dat nou niet willen, schone longen", antwoordt Wilders. "Laten we het bij de feiten houden." Volgens de PVV-leider is de natuur uiteindelijk voor 97 procent verantwoordelijk voor de opwarming van de aarde. "Ik geloof er niet in dat CO2 alleen maar slecht is." Wilders wil daarom geen miljarden investeren om de uitstoot terug te dringen.

Factcheck Wilders

NRC.nl factcheckt vanavond de uitspraken van de politici. De eerste factcheck gaat over een uitspraak van Geert Wilders (PVV), die op het begin zei dat Grapperhaus de verdachte van de aanslag in Utrecht heeft vrijgelaten.

Die stelling is onwaar, stelt NRC. "Hoewel de rechtspraak uiteindelijk onder verantwoordelijkheid valt van het ministerie van Justitie en Veiligheid, waarvan Ferdinand Grapperhaus (CDA) de belangrijkste minister is, is Grapperhaus niet aan te spreken op gerechtelijke uitspraken", schrijft NRC.

Grapperhaus is niet verantwoordelijk voor het vrijlaten van de verdachte, een onafhankelijke rechter liet T. vrij, sluit NRC hun eerste factcheck af.

Stelling: 'De zorg is geen markt.'

SP-leider Marijnissen neemt het op tegen premier Rutte over de bovenstaande stelling. Ze is het volledig eens met de stelling dat de zorg geen markt is. "De markt helpt de zorg niet vooruit", zegt Marijnissen. "Directeuren in de sector verdienen meer dan u."

Rutte grapt dat het tijd is voor een "Mark-conform salaris, niet een marktconformsalaris". "Nee, ik ben het met u eens dat zorg geen bedrijf is. En er zijn serieuze problemen, maar u praat zo negatief over onze zorg. Laten we nou een beetje positief kijken: we hebben de beste zorg van Europa."

Wilders en Baudet kiezen de aanval

PVV-leider Geert Wilders betreurt de gebeurtenissen in Utrecht, maar gebruikt zijn tijd ook om Buma en Rutte aan te vallen. Hij beticht ze van "krokodillentranen" en stelt ze verantwoordelijk voor wat er gebeurd is in Utrecht. "Of dat nou netjes is of niet."

Ook FvD-leider Baudet kiest gelijk de aanval. Hij roept op om te stoppen met "de politiek van open grenzen".

Klaver (GroenLinks) noemt de woorden van Baudet en Wilders ongepast. "Dit is niet het moment voor politieke statements voor beleid dat we anders zouden willen zien." Premier Rutte reageert: "Ik vind het niet aanvaardbaar om mensen tegen elkaar op te zetten, tegenstelling aan te wakkeren, in een tijd waarin we elkaar juist moeten zien te vinden."

'Krachtig signaal dat we hier wel staan'

De dertien politieke leiders reageren op de aanslag in Utrecht. "Het is een krachtig signaal dat we hier wel staan", zegt Marijnissen van de SP. Ze vindt het erg belangrijk dat terreur niet wint van democratie.

VVD-premier Rutte wil de hulpdiensten die betrokken waren bij de aanslag een hart onder de riem steken. "Applaus voor deze kanjers."

Debat van start

Het NOS-verkiezingsdebat in het provinciehuis in Arnhem is net van start gegaan. De landelijke partijleiders staan eerst stil bij de aanslag in Utrecht. Zie de post van 19:58 voor het programma van vanavond.

Groepsportret

Iedereen is er klaar voor

Wie staat straks tegenover wie?

Om 20.35 uur begint het NOS-verkiezingsdebat in het provinciehuis in Arnhem. Door loting is bepaald welke partijen het tegen elkaar opnemen. De stellingen waarover de landelijke kopstukken debatteren zijn ingebracht door de partijen zelf. Het chronologische programma voor straks:

Fvd en GL in peilingen op winst

In de meest recente Peilingwijzer voor de Provinciale Statenverkiezingen staan vooral Forum voor Democratie en GroenLinks op zetelwinst. FvD zou met 9 zetels binnenkomen, GL staat in deze Peilingwijzer op 7 Eerste Kamerzetels, een winst van 3.

Bekijk het artikel voor een overzicht van hoeveel zetels alle partijen in de Eerste Kamer winnen of verliezen volgens de peilingen:

GroenLinks wint bij Scholieren

Als het aan de leerlingen in het voortgezet onderwijs en het mbo ligt, wordt GroenLinks morgen de grootste partij bij de Provinciale Statenverkiezingen. In de scholierenverkiezingen van ProDemos kreeg GroenLinks 20,6 procent van de stemmen. De VVD eindigde als tweede met een score van 14,2 procent.

Vier jaar geleden was de PVV nog de grootste bij de scholierenverkiezingen voor Provinciale Staten. De partij van Geert Wilders kreeg toen bijna 20 procent van de stemmen. Dit keer blijft de PVV steken op 12,1 procent.

'Bijna alles klaar' voor NOS-debat

'Als het maar rood is'

Morgen kan op ruim 9000 plekken in Nederland worden gestemd. Bij al die stembureaus wordt hard gewerkt om de stemhokjes klaar te maken voor de kiezer.

Het rode potlood in het hokje hoef je niet per se te gebruiken, twittert de Kiesraad. Lippenstift of je eigen viltstift gebruiken is ook toegestaan. "Als het maar rood is."

Dit regelt de provincie voor jou

Foldertje?

Gisteren voerden politieke partijen geen campagne op straat vanwege de aanslag in Utrecht. Maar vandaag werden in winkelstraten en op stations weer druk flyers uitgedeeld. In de onderste tweet is overigens te zien dat flyeren op straat niet zonder gevaar is...

Wat is 'jouw' provinciehuis?

Misschien heb je je stem voor de Provinciale Statenverkiezingen van morgen al lang bepaald, maar misschien twijfel je nog. De online stemhulpen van Stemwijzer, Kieskompas, MijnStem en Kieswijzer kunnen je helpen. Voor de waterschappen kan je bij MijnStem terecht.

Het nieuwe provinciebestuur dat je kiest, komt straks te zitten in het provinciehuis. Maar weet jij eigenlijk hoe het provinciehuis van jouw provincie eruit ziet? Klik op de onderstaande foto en bekijk per provincie waar de Statenleden te vinden zijn.

Iets aangepast slotdebat

Zojuist is besloten dat het NOS-tv-debat in het Gelderse provinciehuis in Arnhem doorgaat. Vanwege de aanslag in Utrecht is het programma iets aangepast. Aan het begin van het debat wordt met partijleiders stilgestaan bij de tragische gebeurtenissen van gisteren. Ze komen allemaal kort aan het woord. Daarna wordt het reguliere programma hervat.

Spoorboekje slotdebat

Het NOS-slotdebat in het provinciehuis van Gelderland wordt rechtstreeks uitgezonden op NPO 1. Door loting is bepaald welke partijen het tegen elkaar opnemen. De stellingen waarover de landelijke kopstukken debatteren zijn ingebracht door de partijen zelf. Alle partijen komen twee keer aan bod; ze mogen elk één stelling aandragen.

De geplande volgorde:

De leiding van de gesprekken is in handen van Annechien Steenhuizen. De uitzending begint om 20.35 uur en is ook live te volgen op NOS.nl en de app.

Toch uitzending debat Zuid-Holland

De regionale omroepen van de Zuid-Holland zenden vandaag alsnog het slotdebat uit. Het regionale slotdebat in het provinciehuis van Den Haag was afgelopen zaterdag al opgenomen, maar de uitzending was uitgesteld vanwege de aanslag in Utrecht.

In de samenvatting boven het liveblog staan hyperlinks naar de andere regionale slotdebatten van vanavond.