Bosnische oorlogsveteraan voedt migranten aan buitengrens van de EU

Tot ongeveer een jaar geleden was Velika Kladusa, in Noordoost-Bosnië, een rustig grensplaatsje waar weinig gebeurde. Dat veranderde plotsklaps in de eerste maanden van 2018. Toen begonnen migranten en vluchtelingen te ontdekken dat Velika Kladusa aan de poort van Europa ligt, bij de grens van EU-lid Kroatië.

Het veranderde ook het leven van Asim Latic, een 64-jarige oorlogsveteraan en restauranteigenaar. Rond het middaguur loopt het snel vol in zijn kleine restaurant. Voorheen was dit een rustig pizza-restaurant voor locals. Nu doet het dienst als eethuis voor vluchtelingen en migranten. Latic rent heen en weer met borden dampende rijst met kip. "Hungry, hungry?", roept hij naar de jonge mannen die aan tafeltjes zijn gaan zitten. "Yes yes, hungry", hoort hij terug. Sommigen verblijven al maanden in Velika Kladusa. Ze kennen Latic, ze noemen hem 'papa'.

Correspondent Mitra Nazar bezocht hem in zijn restaurant. Bekijk haar reportage over rondtrekkende vluchtelingen op de Balkan:

Latic begon gratis maaltijden aan te bieden toen hij merkte dat er steeds meer families en jonge mannen uit landen als Afghanistan, Pakistan, Syrië en Algerije in zijn stadje rondliepen. "Ze hadden geen fatsoenlijke schoenen, sommigen hadden niks te eten", zegt hij. Gezinnen met kinderen zijn inmiddels opgevangen in tijdelijke faciliteiten, maar jonge mannen zwerven nog altijd door de plaats. Latic maakt geen onderscheid tussen migranten en vluchtelingen, tussen alleenstaande mannen of families. "Je kunt die mensen niet zomaar negeren. Ze hebben onze steun nodig."

Hij besloot daarom zijn restaurant voor ze open te stellen. Met vijf medewerkers zorgt hij elke dag voor honderden gratis maaltijden. In de wintermaanden zo'n 300 per dag, in de zomer loopt het op tot 500 of meer.

'Ik weet wat ze doormaken'

"Toen ik ze voor het eerst zag, dacht ik aan mezelf. Aan hoe het hier was in de jaren van de oorlog", vertelt Lasic. "We zijn allemaal oorlogsveteranen". Tijdens de Bosnië-oorlog sloot Latic zich aan bij het Bosnische leger. In Velika Kladusa werd flink gevochten. "Het is mij en mijn familie ook overkomen dat we drie, vier dagen niks te eten hadden in die tijd. Dus ik weet wat deze mensen doormaken. Hoe moeilijk ze het hebben."

Gebeurtenissen op andere plekken langs de Balkanroute bepaalden het lot van Velika Kladusa, en andere plaatsen in het noordoostelijke puntje van Bosnië-Herzegovina. De grens tussen Servië en Hongarije werd hermetisch afgesloten met een hek. Ook de grens tussen Servië en Kroatië slibde dicht door versterkte grenscontroles door de Kroaten. Even leek Roemenië een lucratieve tussenstop, maar ook die route bleek gauw weinig succesvol.

Het bergachtige grensgebied tussen Bosnië en Kroatië heeft voordelen voor mensen die ongezien de EU willen binnentrekken. Het is vrijwel onmogelijk er een hek neer te zetten. Het is ook onbegonnen werk om elk stuk van de langgerekte en ruige grenslijn volledig te bewaken met grenspolitie.

Bosnië zag vorig jaar in totaal 24.000 migranten en vluchtelingen door het land trekken. Op dit moment verblijven er naar schatting 4500 in het land, de meesten bij de noordgrens.

Volgens Peter Van der Auweraert van de Internationale Organisatie voor Migratie in Bosnië laat dat zien dat de route door Bosnië en Kroatië lucratief is. "We zien nog altijd mensen vertrekken en niet weer terug komen", zegt hij. "Het is de enige open grens waar het gemakkelijk is voor mensen om van Griekenland en Bulgarije door te steken naar de rest van Europa. Dat is waarom de migranten naar Bosnië toe blijven komen."

Ook het straffe winterweer schrikt nauwelijks af, vervolgt Van der Auwenaert. "Zelfs als er sneeuw ligt in de bergen, blijven ze gaan. De lokale reddingsdienst heeft al een aantal mensen uit de bergen moeten redden. Deze mensen zijn vaak al jaren onderweg, die laten zich niet afschrikken door een beetje sneeuw of grensbewaking hier of daar."

Patrouilles

De Kroatische grenspolitie patrouilleert flink in het berggebied. De grenswachten krijgen hulp vanuit de lucht van het Europese agentschap Frontex. Dat er toch veel migranten doorheen komen, komt door de onherbergzaamheid van het gebied.

Marin Posavac van de Kroatische grenspolitie komt elke dag wel een groepje migranten tegen, vertelt hij op een van zijn patrouilles. "Ze gebruiken gps op hun telefoons, maar als ze een van onze wagens zien, rennen ze de bossen in. Dan is het lastig, en moeten we te voet verder om ze te zoeken." Hij legt uit dat de gevaren in de bergen niet alleen komen van de kou en de sneeuw. "Op sommige plekken liggen nog landmijnen uit de oorlog en er zijn wilde dieren, beren en wolven."

Begin januari redde de Kroatische grenspolitie een groep mensen die onderkoeld was geraakt in de bergen. Posavac was erbij. "Er waren kinderen en zwangere vrouwen bij, ze waren verdwaald. We hebben ze er weggehaald en meegenomen naar het bureau."

Die groep heeft inmiddels asiel aan kunnen vragen in Kroatië. Maar de meeste migranten en vluchtelingen vermijden contact met de Kroatische autoriteiten. Ze willen het liefst meteen doorreizen naar Slovenië, 70 kilometer verderop, en dan naar Italië en verder naar andere West-Europese landen.

Wachten op de lente

Het arme Bosnië kan de problematiek zelf nauwelijks aan. Het IOM heeft daarom voor tijdelijke opvang gezorgd. In de stad Bihac slapen ruim 2000 migranten en vluchtelingen in een vervallen fabriekshal, waar tenten en containers zijn neergezet.

Volgens Van der Auweraert is de kans groot dat de aantallen migranten in de lente weer gaan stijgen. "Ik veronderstel dat we dan meer mensen per week gaan zien komen. Als mensen kunnen blijven doorsteken naar Kroatië dan zitten we goed, maar als er meer mensen voor een langere periode in Bosnië vastzitten, hebben we geen extra capaciteit."

In het restaurant van Asim Latic heeft inmiddels iedereen een bordje eten gehad. In de eerste maanden kreeg Latic hulp van vrienden, buurtgenoten en ontving hij donaties van de moskee. In de zomermaanden sprong het IOM korte tijd bij. Nu krijgt Latic donaties van een kleine Nederlandse hulporganisatie. Daarmee kan hij de tent net draaiende houden.

Hij is voorlopig niet van plan te stoppen. "Zo lang ze komen, zullen wij blijven koken", zegt hij ferm. "Er is geen weg terug. Die jongens zijn hier nou eenmaal."